یهودیت:«کتاب مقدس» شامل شصت و شش کتاب جداگانه است که بیش از سى نفر، به سه زبان مختلف عبری، آرامی و یونانی و در مدت حدود 1600 سال آن را نوشته‌اند. این کتاب به دو بخش عمده‌ى «عهد عتیق» و «عهد جدید» تقسیم مى‌شود و یهود فقط بخش عهد عتیق را که مشتمل بر 39 کتاب است، کتاب مقدس خود مى‌داند.
اسفار پنج‌گانه‌ى تورات موسى، گفته‌هاى پیامبران و سایر نوشته‌هاى مقدس، کلمات خداوند هستند که به موسى و سایر مردان خدایى که پس از وى ظهور کردند، الهام شده‌اند. هر یک از کلمات کتاب مقدس به تنهایى مقدس است. قبل از آغاز دوره‌ى رنسانس یکى از علماى یهود به نام ابن عزرا، وحیانى بودن کتاب مقدس را مورد تردید قرار داده بود، ولى با آغاز رنسانس، اولین نقد رسمی را اسپینوزا مطرح ساخت و اعلام داشت که «نویسندگان کتابهای عهد عتیق افرادی نیستند که در دید سنتى به آنها منسوب‌اند.» و به همین خاطر از سوى بزرگان یهود تکفیر و از جامعه‌ى یهود اخراج شد. محققین بعدى کار اسپینوزا را ادامه دادند و به این نتیجه رسیدند که تورات منشأ و منبع واحدى ندارد و از «چهار منبع که آنها را «یهوه‌اى»، «الوهیمى»، «تثنیه‌اى» و «کاهنى» مى‌نامند، پس از اسارت بابلى و در دوره‌ى کاهنان (یعنی 500 سال قبل از میلاد) تألیف شده است».این رویکرد هر چند بر شواهد تاریخی استناد مى‌کند، ولى با اصرار بیش از حد بر نفى ماوراء الطبیعه و منشأ وحیانى دین، چشم خود را بر پاره‌اى از حقایق مى‌بندد و با یافتن ضعف در یک کتاب و یک دین، به نفى همه‌ى ادیان و آموزه‌هاى آنها مى‌پردازد. از دیدگاه اسلام، هر دو رویکرد فوق که در میان یهودیان کنونى رایج‌اند، راه افراط و تفریط را پیموده‌اند. این دیدگاه نه همانند رویکرد اول تمام عهد عتیق موجود را وحى الهى و نه همانند رویکرد دوم آن را به طور کلى جدا از وحى مى‌شمرد و به انکار وحى بر انبیاى بنى اسراییل مى‌پردازد; بلکه نظریه‌‍ى جداگانه‌اى را مطرح مى‌کند .تاریخ یهودیان در ایران به زمان عهد عتیق باز می‌گردد. در کتابهای اشعیا، دانیال، عزرا و نحمیا مطالب زیادی در مورد زندگی یهودیان در سرزمین پارس وجود دارد. در کتاب عزرا شاهان ایرانی به دلیل اجازه دادن به یهودیان برای بازگشت به اورشلیم و بازسازی معبد مورد احترام قرار گرفته‌اند. بازسازی معبد بنا به دستور کورش، داریوش و خشایارشا انجام شد. این اتفاق مهم در تاریخ یهودیان در قرن ۶ پیش از میلاد رخ داد که در آن زمان گروه‌های یهودی پابرجا و بسیار بانفوذ در ایران وجود داشتند.در قرن شش پیش از میلاد یهودیان سه بار از سرزمین اسرائیل اخراج شده و در بابل توسط بخت النصر به اسارت گرفته شدند. این اتفاقات در کتاب ارمیا تعریف شده‌اند. در اولین اخراج در زمان جهویاشین در ۵۹۷ قبل از میلاد بخشی از معبد سلیمان تخریب شد و بعضی نخبگان اخراج شدند. بعد از ۱۱ سال یهودیان شورش کردند و شهر غارت شد و اخراجهای بیشتری شکل گرفت. پنج سال بعد ارمیا به یک اخراج دیگر اشاره می‌کند. بعد از اینکه هخامنشیان توسط کورش بر بابلیان پیروز شدند، یهودیان اجازه بازگشت به سرزمینشان را پیدا کردند .کورش به آنها اجازه داد که دین خود را آزادانه پیروی کنند که اینکار بر خلاف حکمرانان آشوری و بابلی قبلی بود. شرح دستور کورش و بازگشت یهودیان به اورشلیم و تکمیل معبد دوم در کتاب عزرا نحمیا ذکر شده است. مسیحیت: به باور پیروان این دین، مسیحیت راهی است یکتا پرستانه و نهایت وعده خدا به ابراهیم است. پیام‌آور این راه عیسی مسیح است و کتاب مقدس اصلی این دین کتاب عهد جدید است. آموزه‌هایی چون سه گانه باوری (تثلیث)، مرگ مسیح به عنوان کفارهٔ گناهان، تعمید آب و روح‌القدس از باورهای بنیادین این آیین هستند. مسیحیت با داشتن ۳٫۱ میلیارد پیرو بزرگترین دین جهان از دید شمار پیروان است. مسیحیت به طور کلی به سه گرایش بزرگ کاتولیک، ارتدکس و پروتستان تقسیم شده است که گرایش های کوچک و زیادی نیز از آنها شاخه می‌گیرند. شالوده مسیحی به قرن یکم میلادی و یهودیت برمی‌گردد که توسط عیسی ناصری (مسیح) پایه‌گذاری شد. مسیحیت اولیه به سه دوران عیسی و رسالت، پدران نخستین کلیسا و دفاعیات تقسیم می‌شود. این سه دوره بازه زمانی ۴۰۰ ساله‌ای در بر می‌گیرند که از سال ۳۰ میلادی به عنوان شروع خدمت مسیح آغاز شده و در اواخر سده ۴ میلادی به پایان می‌رسد. در سده نخست مسیحی و در اولین دهه‌های پس از مسیح نزاع الهیاتی میان مسیحیان در گرفت. نخستین و مهم‌ترین جدایی در تاریخ مسیحیت، همان جدایی پولس و حواریون و در رأس آنان پطرس است. قرن نخست با پیروزی نسبی جناح پولس پایان گرفت؛ اما کشمکش پایان نیافت و در سده‌های دوم و سوم بیشتر به شکل نزاع‌های فرقه‌ای بروز کرد. در میان طرف‌های درگیر، برخی شخص پولس و نظام الهیاتی او را از اصل و بنیان قبول نداشتند. مثل فرقه‌های: ابیونی‌ها و ناصریان که همچنان به رعایت شریعت موسوی پایبند بودند. کتاب مقدس دارای دو بخش است: عهد قدیم یا تورات و عهد جدید یا انجیل . بخش دوم تنها نزد مسیحیان مقدس است. عهد جدید شامل چهار انجیل متی، مرقس، لوقا و یوحنا و نیز اعمال رسولان و نامه‌های پولس حواری است. کلمه «انجیل»، یونانی و به معنای بشارت است. محتوای اناجیل، زندگی نامه و بیانات اخلاقی و پندهای عیسی است. جزء اناجیل چهارگانه، اناجیل دیگری نیز میان مسیحیان رواج داشته‌اند؛ اما کلیسای مسیحی همه را جز چند انجیل یاد شده، بی‌اعتبار شمرد و از رواج انداخت در عهد جدید خبری از احکام شرعی نیست و مسیحیان در این باره به همان که در عهد قدیم آمده است، پای بندند. غسل تعمید با آب یکی از آیین‌های دینی برای کسب بخشش از گناهان و زندگی دوباره است. غسل تعمید می‌تواند در آب‌های جاری، مانند رودخانه‌ها یا دریا یا چشمه‌ها اعمال شود. تعمید دهنده، کسی که خود قبلاً مورد غسل تعمید واقع شده و توسط آب مقدس غسل تعمید داده شده، به نام عیسی مسیح این کار را انجام می‌دهد، و کسی که مورد غسل تعمید قرار می‌گیرد باید به طور کامل در آب قرار بگیرد و سر و صورت او به سمت پایین خم شده باشد. غسل تعمید، آیین تطهیری است که در مذاهب گوناگونی مانند مسیحیت و آیین سبک‌ها رواج دارد و ریشه‌ی آن آیین‌های طهارت یهودی است. امروزه غسل تعمید را با مسیحیت می‌شناسند، زیرا آیین غسل تعمید، نماد منزه شدن از گناه، و پیوند فرد ایمان‌دار با مسیحِ درحال مرگ، مسیح به خاک سپرده شده، و رستاخیز مسیح است. غسل تعمید در مسیحیت، برگرفته از غسل تعمید شدنِ مسیح توسط یحیای تعمید دهنده در رود اردن است. طبق آمار موجود، مسیحیان ایران را جمعیت ارامنه تشکیل می‌دهند. در حال حاضر بر اساس آخرین آمار سال‌هاى گذشته در حدود سیصد هزار نفر عیسوى در ایران زندگى می‌کرده و می‌کنند. در حدود ۳۵ هزار نفر کاتولیک و ۳۶ هزار نفر پروتستان و بقیه از دیگر فرقه‌هاى مسیحى می‌باشند. دو سوم عیسویان ایران از نژاد ارمنى و یک سوم دیگر کلدانی و آسوری می‌باشند. سابقه قوم ارمن به دوران باستان و عصر هجوم اقوام مختلف به ایران قدیم می‌رسد. در حدود سى قرن پیش ارمنى‌ها در دامنه کوه آرارات و سرزمین‌هاى شمال و شمال‌غربى آذربایجان مقیم بوده‌اند. سرزمین این گروه ارمنستان نامیده شده که همچنان به قوت و اعتبار تاریخی خود باقی است، هر چند که به لحاظ جغرافیایی تغییراتی یافته است. آسوریان: قوم آسور یک قوم سامی‌است که نخست در بابل فرمانفرمایى مطلق و گسترده‌اى داشت. آنان ابتدا در حاشیه دجله و فرات می زیستند. نینوا پایتخت آسور بوده است. قراین و شواهد تاریخى حکایت از خشونت و غارتگرى این قوم دارد. آسور خداى این قوم نام داشت و لذا آنان را به همین نام می‌خوانند. امپراتورى آسور در قرن هفتم و هشتم قبل از میلاد بخش وسیعى از آسیا و اروپا را شامل می‌شد. ماد‌ها به این اقتدار هولناک پایان دادند. آسورى‌ها نیز چون ارمنى‌ها و دیگر مردم ایران باستان به آیین مسیح گرویدند. با سابقه‌ترین مسیحیان ایران امروز همین آسوری‌ها هستند. آنها از همه گروه‌هاى مسیحى ایران کلیساى بیشترى دارند. اسلام آوردن ایرانیان یا گرایش ایرانیان به اسلام، فرایندی پیچیده و تدریجی تاریخی بوده که چندین قرن به طول انجامیده و از ناحیه به ناحیه، تفاوت داشته و انگیزه و نیروی محرکه آن در موارد گوناگون، متفاوت بوده است. فرایند مسلمان شدن ایرانیان از زمان محمد بن عبدالله در سرزمین حجاز، شروع شد «ایرانیان بسیاری در یمن ساکن بودند». در زمان حمله مسلمانان به ایران اولین گروندگان به اسلام، سربازان ایرانی و سران محلی بوده‌اند که به گفته التون دانیل این گرایش، تنها اسمی بوده و برای حفظ موقعیت و جایگاه در حکومت جدید صورت گرفته است.تصرف ایران، به طور مستقیم به تغییر دین نشد و دو قرن و نیم طول کشید تا ایران و ایرانیان مسلمان شوند. به گفته همایون کاتوزیان حکومت در ابتدا با گرفتن مالیات جزیی را برای افزون شدن نو کیشان مسلمان استفاده کرد، که این گروه از مالیات معاف بودند؛ در منابعی از کشتار و آتش زدن آتشکده‌ها و کشتن موبدان اشاره شده است؛ و این خود غیر مسلمانان بودند که به تدریج به مزایای اقتصادی و امنیتی مسلمانی پی بردند.نهایتاً، در جریان یک روند طولانی به دین غالب در فلات ایران تبدیل گشت. با این حال ایرانیان، برخلاف سایر مردم تحت فرمان مسلمانان، توانستند تا از عربی سازی اجتناب کرده و بخش‌های مهمی از فرهنگ خود را حفظ نمایند.در مورد گرایش ایرانیان به تشیع نظرهای گوناگونی ابراز شده است. برخی معتقدند در زمان تشکیل حکومت صفویه ایران در شمار کشورهای سنی مذهب قرار داشت که با قدرت گرفتن دولت صفوی و به تصمیم شاه اسماعیل، مذهب رسمی کشور از تسنن به تشیع تغییر یافت. از نظر این گروه، از آنجا که دولت صفوی در رقابت شدید با دولت عثمانی بود، شاهان شیعه صفوی به ویژه مؤسس آن شاه اسماعیل، در تغییر مذهب ایران سعی وافر به خرج دادند تا ایرانیان را از فرمان‌پذیری پادشاه عثمانی خارج کنند و گرنه استقرار دولت مستقل ایرانی ناممکن می‌نمود. چنین شد که شاه اسماعیل صفوی با بهره جستن از ارتش خود و ورود فاتحانه به تبریز این شهر سنی‌نشین را پایتخت دولت تازه تأسیس خود قرار داد و در سال ۱۵۰۱میلادی «۹۰۷ هجری» تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کرد. شاه اسماعیل افزون بر ارتش خود، از روحانیان و مبلغان شیعه کمال استفاده را برد تا مذهب شیعه را در سرتاسر قلمرو خود بگستراند. روحانیان شیعه در دربار شاهان صفوی از ارج و منزلت بالایی برخوردار بودند.اهل سنت در ایران: اهل‌سنت در ایران، از نظر جمعیت دومین گروه مذهبی پس از تشیع می‌باشد. اهل سنت ایران از مذاهب اربعه حنفی، حنبلی، شافعی و مالکی تشکیل می‌شوند. طبق آمار رسمی اهل‌سنت حدود ۸ تا ۱۰ درصد از جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد. وقایع‌نگار جهانی سازمان سیا نیز آمار اهل سنت ایران بین ۵–۱۰ درصد از جمعیت کل ایران برآورد می‌کند. عبدالحمید اسماعیل‌زهی امام جمعه اهل سنت شهر زاهدان می‌گوید «طبق آماری که دارد»، این نسبت ۲۰ درصد است. پیشینه و تاریخچه: پس از آغاز فتح ایران توسط مسلمانان در سال ۱۲ هجری، ایرانیان به تدریج به اسلام گرویدند، لذا اسلام دین رسمی و بخشی از دولت ایران شد. اسلام به شکلِ سلطه‌ی سنی‌ها در ۹ قرن اول اسلامی تاریخ مذهبی ایران را تشکیل می‌داد. به عبارتی تا قبل از حکومت صفویه سنی‌ها بر ایران مسلط بودند و شیعیان هم در اکثر نقاط کشور پراکنده بودند. هژمونی سنی‌ها در ایران مانع از حضور شیعیان نبود. شاه اسماعیل مذهب رسمی ایران را شیعه اعلام کرد؛ و لذا در دوران حکومت صفویه، حکومت با کشتار فراوان مذهب اکثر ایرانیان را از سنی به شیعه تغییر داد. صفویان در عین داشتن قدرت سیاسی نتوانستند همه ایرانیان را به طور کامل پیرو تشیع کنند. حنفی‌ها در استان سیستان و بلوچستان، گلستان و خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی، هرمزگان و در مقیاس کمتری در کرمان، مازندران و اردبیل مستقر هستند. شافعی مذهبان سنی نیز عموما در استان‌های کردستان، آذربایجان غربی، کرمانشاه، گیلان، اردبیل، فارس، بوشهر، هرمزگان و در مقیاس کمتری در آذربایجان شرقی مستقر هستند. در استان زنجان نیز عده ای اهل سنت مستقرند که احتمالاً شافعی مذهب‌اند. گروه کمی از ایرانیان سنی‌مذهب هم حنبلی مذهب‌اند که در جنوب کشور مستقر هستند.
نویسنده:لیلا ابوطالبی
