۸مهر، سالگرد جمعه خونین زاهدان، روزی که با شلیک ماموران به نمازگزاران و مردم معترض در خیابان‌های اطراف، بیش از صد تن از شهروندان بلوچ به قتل رسیدند، نزدیک است.
گزارش‌های رسیده از زاهدان و دیگر شهرهای بلوچستان، حاکی از فشار بی‌سابقه نهادهای امنیتی و نظامی به خانواده‌های کشتهشدگان برای دریافت دیه است. اخیرا «احمدرضا رادان»، فرمانده کل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی هم به سیستان‌و‌بلوچستان سفر کرده تا سران طوایف را راضی کند تا خانواده‌ها را مجاب کنند از دادخواهی برای فرزندان‌شان دست بکشند.
***
سال قبل در روزهای پایانی شهریور، اعتراضات سراسری در دادخواهی «ژینا (مهسا) امینی»، زن جوانی که در بازداشت گشت ارشاد کشته شد، آغاز شد. اما، هم‌زمان با کشته شدن مهسا، تجاوز یک فرمانده پلیس به یک دختر نوجوان بلوچ در چابهار نیز، آتش اعتراضات را در این استان محروم نگه‌داشته شده با جمعیت بالایی از مردم بلوچ و سنی‌مذهب را برافروخت.
«ماهو بلوچ»، دختری ۱۵ ساله از چابهار بود که «ابراهیم کوچک‌زایی»، سرهنگ نیروی انتظامی، به بهانه بازجویی از او درباره یک پرونده قتل، به این نوجوان تجاوز کرد. اگرچه جمهوری اسلامی آن موقع این موضوع را قبول نکرد، ولی بعدا روایت تجاوز به ماهو، توسط منابع محلی، امام جمعه اهل سنت زاهدان، مولوی «عبدالحمید اسماعیل‌زهی» و امام جمعه راسک، مولوی «فتحی محمد نقشبندی»، تایید شد.
درحالیکه در اواخر شهریور، افکار عمومی بلوچستان خواهان محاکمه این فرمانده پلیس بود، دستگاه قضایی جمهوری اسلامی از این کار سر باز می‌زد. در همین کشاکش، بی‌اینکه حتی فراخوانی برای اعتراض داده شود، اعتراضی میان مردمی که روز جمعه، ۸مهر ۱۴۰۱ برای نماز جمعه در مسجد مکی زاهدان جمع شده بودند، شکل گرفت و آن‌ها هدف حمله نظامیان مستقر در برجک نگهبانی مصلی قرار گرفتند و به عده‌ای دیگر نیز که در خیابان‌های اطراف کلانتری ۱۶ زاهدان بودند، از بالای این کلانتری شلیک شد.
نهادهای حقوق‌بشری بلوچستان می‌گویند که بیش از ۱۰۰ تن، از زن، مرد، پیر و کودک در همان روز و روزهای بعد از آن، به‌دلیل جراحات ناشی از گلوله‌های سرکوبگران جمهوری اسلامی کشته شده‌اند.
استان سیستان‌و‌بلوچستان با دو روز مرگبار جمعه زاهدان و جمعه خونین خاش، یعنی ۱۳آبان۱۴۰۱، بیشترین شمار کشتهشدگان اعتراضات را در میان استان‌های ایران دارد.
تهدیدها و آزارها همیشه بوده است
یک شهروند بلوچ و از نزدیکان یکی از کشتهشدگان جمعه خونین زاهدان که به دلایل امنیتی از بردن نام و دادن اطلاعاتی که ممکن است به افشای هویت او بینجامد، خودداری می‌کنیم، به «ایران‌وایر» می‌گوید که فشارها بر خانواده او و سایر خانواده‌های کشتهشدگان، از روز اول به رگبار بستن مردم در زاهدان ادامه داشته است.
او می‌گوید: «ما حتی لحظه‌ای به حال خودمان نبوده‌ایم. همه رفت‌و‌آمدهایمان و گفت‌وگوهایمان با سرطایفه، با بزرگان و حتی بین خودمان، شدیدا تحت‌نظر بوده است.»
به گفته او، نیروهای امنیتی از ترس واکنش عمومی و برای تاثیرگذاری بیشتر، اغلب سعی کرده‌اند غیرمستقیم با خانواده‌ها در تماس باشند و از افراد متنفذی که به‌عنوان بزرگان طوایف شناخته می‌شوند، حرف‌شان را به گوش خانواده‌ها برسانند، تا یا مثلا از شکایت خود صرف‌نظر کنند، یا مثلا علنا اعلام کنند که فرزند و عزیز آن‌ها را نه جمهوری اسلامی، بلکه مخالفان مسلح یا گروه‌های سیاسی بلوچ به قتل رسانده‌اند.
این عضو خانواده یکی از کشتهشدگان زاهدان به ایران‌وایر می‌گوید: «به خانواده ما تابه‌حال چند بار پیشنهاد دیه داده‌اند، اما نپذیرفته‌ایم. گفته‌اند (عزیزمان) را شهید اعلام می‌کنند و مستمری به ما تعلق می‌گیرد ولی ما جز با مجازات کسانی که دستور کشتار جمعه خونین زاهدان را داده‌اند، آرام نمی‌شویم.»
به گفته او، اینکه مدام پیغام و پسغام می‌فرستند، به این دلیل است که خانواده‌ها را «کلافه» کنند و ناچار به پذیرفتن پیشنهاد خود کنند. از طرف دیگر هم، با فشار روی جامعه بلوچستان، می‌خواهند مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان، خانواده‌های کشتهشدگان و مردمی که مراسم نماز جمعه هر هفته را به عرصه‌ای برای اعتراض و دادخواهی برای کشتهشدگان تبدیل کرده‌اند، به سکوت وادار کنند.
تشدید فشارها در آستانه سالگرد جمعه خونین
درحالیکه در جای‌جای ایران، خانواده‌های کشتهشدگان تحت فشار هستند و دست‌کم یک یا چند عضو از اعضای ۴۰ خانواده داغدار، بازداشت و تهدید شده‌اند، اوضاع در بلوچستان به‌گونه دیگری پرالتهاب است.
بنا به گزارش سازمان‌های حقوق‌بشری بلوچستان، از اوایل شهریور، حکومت برای متقاعد کردن خانواده‌های کشتهشدگان و جذب افراد متنفذ، سران طوایف و رهبران مذهبی مردم به حضور در یک سخنرانی «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی در تکاپو بوده‌اند.
روز ۱۶شهریور، خبرگزاری حقوق‌بشری «حال‌وش»، در گزارشی از سفر «مصطفی محامی»، نماینده علی خامنه‌ای در استان سیستان‌و‌بلوچستان به خاش به منظور «متقاعد کردن سران طوایف و اقشار با نفوذ» برای «شرکت در سخنرانی خامنه‌ای» خبر داد.
۴ روز بعد، یعنی ۲۰شهریور۱۴۰۲، وبسایت دفتر رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای از «دیدار هزاران نفر از مردم سیستان‌و‌بلوچستان و خراسان جنوبی» با او خبر داده است.
در این سخنرانی که فعالان بلوچ می‌گویند بخشی از پروپاگاندای حکومت بوده و صرفا با هدف همسو نشان دادن مردم بلوچ با رهبری جمهوری اسلامی برگزار شده است، خامنه‌ای از همه‌چیز از جمله «تسلط استعماری انگلیس بر بخش‌هایی از آسیا» حرف زده است اما به مطالبات مردمی که در یک سال گذشته، هر جمعه در زاهدان به خیابان آمده و در دادخواهی خون کشته شدگان خود و برای تحقق آزادی و عدالت شعار داده‌اند، هیچ اشاره‌ای نکرده است.
«شیراحمد شیرانی»، فعال حقوق‌بشر و از مدیران مجموعه حال‌وش، برگزاری این سخنرانی را یکی از مقاطعی می‌داند که جمهوری اسلامی با آن خانواده‌های دادخواه بلوچستان را آزار داده است.
او می‌گوید: « ۲۰شهریور، جلسه‌ای در تهران برگزار شد که برای خوراک تبلیغاتی آن، مسوولان استانی و کشوری و فرمانده زمینی سپاه با خیلی از سران طوایف دیدار کردند تا بتوانند خانواده شهدای زاهدان و خاش را تا تهران پیش خامنه‌ای ببرند. هیچ‌کس نپذیرفت و نرفت. حتی از افراد معتمد و مورد اعتماد جامعه و سران طوایف هم عامل شناخته شده‌ای در آن مراسم نبود.»
او تاکید می‌کند که این شکست جمهوری اسلامی بوده و برای همین، دوباره در چند روز اخیر، احمدرضا رادان، فرمانده کل فراجا نیز به سیستان‌و‌بلوچستان آمده تا به خانواده‌های کشتهشدگان فشار بیاورد شاید دیه بگیرند و سکوت کنند.
به گفته آقای شیرانی، برداشت جمهوری اسلامی این است که برای خواباندن اعتراضات در زاهدان، باید خانواده‌ها رضایت بدهند و برای همین،به‌دنبال تطمیع خانواده‌ها بوده است.
البته تلاش برای پرداخت دیه و قرار دادن خانواده‌ها تحت پوشش بنیاد شهید برای کشتهشدگان یا جانبازان برای زخمی‌های اعتراضات، فقط منحصر به بلوچستان نیست. اما به‌نظر می‌رسد که در بلوچستان با توجه به محرومیت و فراگیرتر بودن فقر نسبت به سایر نقاط ایران، این پیشنهاد بیشتر از سوی نیروهای امنیتی تکرار شده و همین خانواده‌ها را بیشتر از سایر نقاط ایران تحت آزار قرار داده است.
اما هم‌زمان با این فشارها به خانواده‌های دادخواه، در آستانه سالگرد جمعه خونین زاهدان، گزارش‌هایی نیز از بازداشت فله‌ای جوانان و نوجوانان بلوچ در نقاط مختلف زاهدان منتشر شده است.
وبسایت حقوق‌بشری، «رسانک نیوز»، در گزارشی که در روز چهارشنبه ۲۹شهریور۱۴۰۲ منتشر کرده، نوشته است که ده‌ها شهروند بلوچ، به‌صورت «فله‌ای و خشونت‌آمیز» بازداشت شده‌اند.
شیراحمد شیرانی ضمن تایید این خبر به ایران‌وایر می‌گوید که دست‌کم ۱۵ نوجوان که در محله «کریم‌آباد» زاهدان در حال بازی فوتبال در یک ورزشگاه بوده اند، بازداشت شده‌اند. او تاکید می‌کند که در گزارش دیگری، ده تن دیگر از جوانان بلوچ در محله «بعثت» زاهدان که از کانون‌های اصلی اعتراضات بوده و هست، به‌صورت فله‌ای بازداشت شده‌اند.
به گفته آقای شیرانی، مردم بلوچستان، کشتهشدگان را به اسم می‌شناسند و به خانواده‌ها سر می‌زنند. خانواده‌های آن‌ها نزد مردم دارای عزت و احترام هستند و دستگاه‌های امنیتی هم می‌دانند که اگر کوچکترین تحرکی داشته باشند، افکار عمومی پاسخ می‌دهند و این یکی از عوامل بازدارنده آزار خانواده‌ها به‌صورت مستقیم و عریان بوده است.
جو بلوچستان انقلابی و اعتراضی است
آن‌گونه که شیراحمد شیرانی، فعال حقوق‌بشر بلوچ می‌گوید، به‌رغم تمام این فشارها و سفر مقامات ارشد امنیتی و نظامی جمهوری اسلامی برای همراه کردن برخی از خانواده‌های کشتهشدگان با حکومت، جو بلوچستان، به‌ویژه زاهدان، «انقلابی و اعتراضی» است.
او با اشاره به تفاوت‌های فرهنگی، مذهبی و اتنیکی بلوچستان با اغلب نقاط ایران، می‌گوید: «در بلوچستان مثل جاهای دیگر، سالگرد، هفتم و چهلم نداریم، ولی مردم برای اعتراضات سالگرد آماده شده‌اند. جمعه هفته قبل و جمعه قبل‌ترش، اعتراضات جمعه‌ها جدی‌تر از هفته‌های قبل بود.»
او با تاکید بر گزارش‌هایی که مجموعه حال‌وش از جامعه مدنی بلوچستان دریافت کرده، می‌گوید: «برآورد ما این است که جمعه ۷مهر، اعتراضات مدنی جدی‌تری برگزار شود و روز شنبه که سالگرد است نیز، اعتصابات شکل بگیرد.»
آقای شیرانی، با اشاره به اینکه خواسته خانواده‌های دادخواه بلوچ و مردم این منطقه از ایران که بیشترین شمار کشتهشدگان اعتراضات را داشته، محاکمه و مجازات عاملان و آمران حمله به مردم در جمعه خونین زاهدان و خاش است، می‌گوید: «تا جایی‌که ما اطلاع داریم، نیروهای نظامی در گفت‌وگو با سران طوایف گفته‌اند که آن روز (۸مهر۱۴۰۱)، خیلی از نیروهای نظامی دست به اسلحه بوده‌اند و نمی‌توانیم تشخیص دهیم چه کسی عامل قتل مردم بوده است. گفته‌اند تشخیص اینکه گلوله از اسلحه چه کسی اصابت کرده و چه کسی را کشته، ناممکن است.»
او ادامه می‌دهد: «این درحالی‌‌ست که تاکید مردم بر محاکمه عاملان و آمران بوده است. حتی خود رادان که هفته گذشته آمده بود بلوچستان، به سرطایفه‌ها اعلام کرده بود که جمهوری اسلامی ماموران خودش را مجازات نمی‌کند. گفته بود نهایتش ما می‌توانیم این دیه را بدهیم، چون خانواده‌ها متضرر شده‌اند.»
شیرانی تاکید می‌کند: «درحالیکه مردم می‌گویند که آمران، یعنی شورای عالی امنیت ملی که با دستور خامنه‌ای به شورای تامین استان دستور شلیک داده هم، باید محاکمه شوند. اصل موضوع این است، اگر عاملان را بخواهند محاکمه کنند، آمران هم باید پاسخگو باشند که همان مسوولان عالی رژیم هستند؛ از فرماندهان نظامی و فرماندهان استانی. خودشان می‌دانند که تا زمانی که این مساله شفاف نشود و مطالبات مردم به‌صورت عادلانه پاسخ داده نشود، این اعتراضات ادامه دارد.»
شیرانی در پایان نیز تاکید می‌کند: «مردم بلوچستان به تجربه می‌دانند که اگر با این جنایت کنار بیایند و از آن چشم پوشی کنند، در آینده بازهم تکرار خواهد شد.»
ایران وایر
