ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ الله اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر به سوالات شاگردان محمد علی طاهری

ﺟﻤﻌﯽ از ﺷﺎﮔﺮدان اﺳﺘﺎد ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻃﺎﻫﺮی در اردﯾﺒﻬﺸﺖ ۹۴ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺣﻀﺮت آﯾﺖ الله ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ رﺳﯿﺪه و ﺿﻤﻦ ﺷﺮح وﺿﻌﯿﺖ آﻗﺎی ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻃﺎﻫﺮی و اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻧﺎروا ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎﯾﯽ را ﻣﻄﺮح ﮐﺮدﻧﺪ.

آﯾﺖاﷲ ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ در ﺑﯿﺎﻧﺎﺗﯽ دﻟﺠﻮﯾﺎﻧﻪ آﻧﺎن را دﻋﻮت ﺑﻪ آراﻣﺶ و ﺗﻮﮐﻞ ﺑﻪ ﺧﺪا ﮐﺮده و ﻣﺘﻌﺎﻗﺒﺎً ﻣﺘﻦ ﻣﺸﺮوﺣﯽ را درﺑﺎره ﻧﻈﺮات ﻓﻘﻬﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اراﺋﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ذﯾﻞ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯿﺸﻮد :

ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ ﺑﻪ سؤاﻟﯽ در ﺑﺎب ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ارﺗﺪاد

ﺑﺴﻢ اﻟﻠّﻪ اﻟﺮّﺣﻤﻦ اﻟﺮّﺣﯿﻢ

ﻣﺘﻦ ﺳؤاﻻت ارﺳﺎﻟﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ارﺗﺪاد و ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯿﻘﺪر ﺣﻀﺮت آﯾﺖ ﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ(ﻣﺪﻇﻠﻪ اﻟﻌﺎﻟﯽ) ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳؤاﻻت، ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ:

ﺑﺎ ﻋﺮض ﺳﻼم ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﺎﻟﯽ ﻗﺪر ﺗﺸﯿﻊ، ﺣﻀﺮت آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺑﯿﺎت زﻧﺠﺎﻧﯽ و آرزوی ﺳﻼﻣﺘﯽ و ﺗﻮﻓﯿﻘﺎت روزاﻓﺰون ﺑﺮای آن ﺑﺰرﮔﻮار، ﺳؤاﻻت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺧﺪﻣﺖ دﻓﺘﺮ ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ اراﺋﻪ ﻣﯽ دارم :

ﺳﺌﻮال اول- ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻔﮑﺮاتﺑﺴﯿﺎر در ﺑﺎب ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﺑﻪ اﺧﺘﯿﺎر و اراده ﺧﻮد و ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎری ﺷﺪه از ﺗﻔﮑﺮ، اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ. آﯾﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻈﻢ ﻟﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮدی ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻮده و ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ؟ در ﺻﻮرت ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮدن ﭘﺎﺳﺦ ﻟﻄﻔﺎً دﻟﯿﻞ ﺟﺎری ﺷﺪن ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﺮای ﺷﺨﺼﯽ را ﮐﻪ از روی اﺧﺘﯿﺎر و اراده‌ای ﮐﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ – ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻮد در زﻧﺪﮔﯽ- ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ (ﺧﻮاه اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎب درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻏﻠﻂ)، ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ.

ﺳﺌﻮال دوم-ﻣﺤﺎرب ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ؟

ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﯿﻢ
ﺑﺎ ﺳﻼم و ﺗﺤﯿﺖ؛ ﺑﺮای ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻓﻮق، ﻻزم اﺳﺖ -وﻟﻮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ- در ﺿﻤﻦ سؤال و ﺟﻮاﺑﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪان‌ها ﭘﺮداﺧﺖ.

ﺳﺌﻮال اول: ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻓﺮد ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﻔﮑﺮات ﺑﺴﯿﺎر در ﺑﺎب ادﯾﺎن آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﺑﺎ اﺧﺘﯿﺎر و اراده ﺧﻮد -ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺟﺎری ﺷﺪه از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﻔﮑﺮ- اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﯾﻦ ﺧﻮد ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ، آﯾﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮدی ﻣﺮﺗﺪ و ﻣﺤﮑﻮم ﺑﻪ ﻣﺮگ اﺳﺖ؟ ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺑﺘﺪاﺋﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت زﯾﺮ دﻗﺖ ﺷﻮد.

ﻧﮑﺘﮥ اول. دﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻌﺎرف، ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎ، ﺑﺎورﻫﺎ، اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ ای ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺧﺪای ﺟﻬﺎن ﺗﻮﺳّﻂ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ (ع) ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ وﻗﺖ (ص) اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ. در واﻗﻊ دﯾﻦ، ﺣﻘﯿﻘﺖ راه و رﺳﻢ زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن را ﻃﻮری ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او را از ﻧﻘﻄﻪ ﺣﻀﯿﺾ ﺑﻪ اوج، و از ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﺳﺒُﻌﯽ، ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣَلِکی و ﻓﻮق آن ﺳﻮق ﻣﯽ دﻫﺪ. دﯾﻦ ﻋﻬﺪه دار ﺳﻌﺎدت اﻧﺴﺎن در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﻌﺎرف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻬﺎی ﺣﻘّﻪ و درﺳﺖ را ﻣﯽ آﻣﻮزاﻧﺪ و در ﻓﺮد اﯾﻤﺎن و ﺑﺎور ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد و ﻫﻢ راه رﺳﯿﺪن و ﻧﯿﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ را، و از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺣﺮﮐﺖ و ﺳﻠﻮک دﯾﻨﯽ را راه راﺳﺖ، ﺻﺮاط ﷲ و ﺻﺮاط اﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﺤﻤﯿﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ رﺳﻮﻻن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ دﯾﻦ و ﮔﺮاﯾﺸﻬﺎی دﯾﻨﯽ دﻋﻮت ﮐﺮده اﻧﺪ، ﺑﺮای اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﯾﻦ و دﯾﻨﯽ ﺑﻮدن، ﻫﻤﺎن ﺳﯿﺮ و ﺳﻠﻮک از ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن زﻧﺪﮔﯽِ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻘﺎﯾﺺ، ﺳﺒُﻌﯿﺖ، ﺣﯿﻮاﻧﯿّﺖ و ورود ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﺎﻻی آدﻣﯿﺖ و اﻧﺴﺎن ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺪن اﺳﺖ.

دوم. اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺘﻪ ای ﮐﻪ در ﺑﻨﺪ اول ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ، ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﮐﻪ دﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺑﻮدﻫﺎ و ﻧﺒﻮدﻫﺎ، ﺑﺎﯾﺪﻫﺎ و ﻧﺒﺎﯾﺪﻫﺎ و اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ اﺳﺖ و اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻌﺎرف، ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ درﺳﺖ و اﯾﻤﺎن و اﻋﻘﺎد ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﻦ، ﺗﺪﯾﻦ و دﯾﺎﻧﺖ در ﮔﺮو ﻓﻬﻤﯿﺪن درﺳﺖ، اﯾﻤﺎن و اﻟﺘﺰام ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﻟﻮازم دﯾﻦ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ دﯾﻦ ﺑﺎ زور، اﮐﺮاه و اﺟﺒﺎر ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﻧﺒﻮده و اﯾﻦ دو (دﯾﻦ و اﺟﺒﺎر) ﻣﺘﻀﺎد ﻫﻢ اﻧﺪ و اﯾﻨﮑﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ: ” ﻻاﮐﺮاه ﻓﯽ اﻟﺪّﯾﻦ “، دﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﻬﻤﯿﺪن درﺳﺖ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﻔﺎد و ﭘﯿﺎم آن اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺎ اﮐﺮاه ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد. اﯾﻤﺎن ﯾﻌﻨﯽ اﺗﺼﺎل روح و روان ﮐﻪ اﺳﺎس آن ﺑﺮ ﮐﺸﺶ و ﺟﺬﺑﻪ ﺑﻮده و ﺑﺪون ﺣﺐّ و داد و اﻧﺠﺬاب دروﻧﯽ و ﺑﺎﻃﻨﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﻤﯽ آﯾﺪ، در واﻗﻊ اﺳﺎس دﯾﻦ ﺑﺮ ﻋﺸﻖ، ﻣﺤﺒﺖ، دﻟﺒﺴﺘﮕﯽ و ﺗﻌﻠﻖ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ و ﭘﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ از ﻣﻘﻮﻻﺗﯽ ﭼﻮن اﮐﺮاه، اﺟﺒﺎر، زور، ﺗﺤﻤﯿﻞ، ارﻋﺎب، ﺗﻬﺪﯾﺪ، ارﻫﺎب و ﺣﺘﯽ ﺗﻄﻤﯿﻊ، ﻓﺮﺳﻨﮕﻬﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد و اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﻨﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ دﯾﻦ ﻏﯿﺮ از ﺣﺐ و ﺑﻐﺾ اﺳﺖ، یعنی اﺳﺎس دﯾﻦ ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ و اﺳﺎس ﺧﻼف دﯾﻦ ﮐﻪ از آن ﮐﻔﺮ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد، ﺑﺮ ﺑﻐﺾ و ﮐﯿﻨﻪ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ.

ﺳﻮم. ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻣﺬﮐﻮر در ﺑﻨﺪﻫﺎی ﯾﮏ و دو، ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اﺻﻮل ﻣﻌﺎرف ﺣﻘّﻪ دﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺗﻌﻘﻞ، ﺗﺪﺑّﺮ، ﺑﺮﻫﺎن و اﺳﺘﺪﻻلِ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﯽ دﯾﻨﯽ، ﻣﺮﻫﻮن ﻣﻌﺎرف درﺳﺖ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و وﺛﻮق و اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﺪاﻗﺖ، اﻣﺎﻧﺖ، ﺳﻼﻣﺖ و ﻋﺼﻤﺖ رﺳﻮﻻن اﻟﻬﯽ(ع) اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل وﻗﺘﯽ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل و ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻘﻠﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮﺳﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﻟﻢ، ﺧﺪاﯾﯽ دارد و آن ﺧﺪا واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد و واﺟﺪ ﮐﻠﯿﻪ ﮐﻤﺎﻻت و در ﻧﺘﯿﺠﻪ واﺟﺐ اﻟﻌﻠﻢ و اﻟﻘﺪره و دﯾﮕﺮ ﮐﻤﺎﻻت، ﻣﺒﺪأ ﻋﺎﻟﻢ و ﻏﺎﯾﺖ اﻟﻐﺎﯾﺎت ﺑﻮده و او رﺳﻮﻻﻧﯽ را ﺑﺮای ﺳﻌﺎدت ﺑﺸﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده و آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻣﻼﺋﮑﻪ ﺧﻮد ﯾﺎری ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ، از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻼﺋﮑﻪ و رﺳﻮﻻن ﺧﻮد، روش اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮدن را آﻣﻮﺧﺘﻪ و اﺳﻢ آن را دﯾﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﮐﻨﻮن دﯾﻨﯽ ﮐﻪ از ﻣﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﻄﺎﺑﻖ آن ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﻢ دﯾﻦ اﺳﻼم و دﯾﻦ ﻧﺒﯽ ﺧﺎﺗﻢ (ص) اﺳﺖ. ﭘﯿﺎﻣﺒﺮی ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ ﮐﻠّﯽ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻦ و اﻧﺲ، ﺷﺮﻗﯽ و ﻏﺮﺑﯽ، ﺳﯿﺎه و ﺳﻔﯿﺪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺮای ﮔﺮوه ﺧﺎﺻﯽ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﺪﻟﯿﻞ ﺧﺎﺗﻤﯿﺖ دﯾﻦ، ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ آن ﻧﯿﺰ ﺧﺎﺗﻢ اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺎﺳﺦ ﻫﻤﻪ ادﯾﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻣﻌﻨﺎی ﻧﺎﺳﺦ ﺑﻮدن اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ آﻣﺪن اﯾﻦ دﯾﻦ، آن ادﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﻮده و ﺗﺒﻌﯿﺖ از آﻧﻬﺎ، ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻤﯿﺖ اﯾﻦ دﯾﻦ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﻫﺮﭼﻨﺪ( اﻓﺮادی ﮐﻪ ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ و اﻃﻼع دﻗﯿﻘﯽ از ﺳﯿﺮ و ﺗﻄﻮّر ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﻧﺪارﻧﺪ اﮔﺮ از آن ادﯾﺎن ﭘﯿﺮوی ﮐﻨﻨﺪ، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺼّﺮ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻣﻌﺬور ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد). ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ دﯾﻨﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﯿﻢ، ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻘﻞ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ از آﺧﺮﯾﻦ و ﮐﺎﻣﻠﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﯿﻢ. ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دوره ﯾﮏ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺳﭙﺮی ﮔﺮدﯾﺪه و ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪﺗﺮی آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻘﺼﺎن و ﺑﻄﻼن آن ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن را اﻋﻼم ﮐﺮده اﺳﺖ. اﮐﻨﻮن اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺮاغ ادﯾﺎن دﯾﮕﺮ ﺑﺮوﯾﻢ ﻣﺜﻞ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ و ﻋﻠﻤﯽ ﺗﺮ را رﻫﺎ ﮐﺮده و ﻣﺠﺪداً ﺑﺴﺮاغ ﻧﻈﺮﯾﺎﺗﯽ ﺑﺮوﯾﻢ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﺸﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻓﺮدی ﻣﺴﯿﺤﯽ، ﯾﻬﻮدی ﯾﺎ زرﺗﺸﺘﯽ واﻗﻌﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﻮرات، اﻧﺠﯿﻞ و اوﺳﺘﺎ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ، ﻣﻮﻇﻒ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از رﺳﻮل ﺧﺎﺗﻢ(ص) اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻋﻘﻞ آدﻣﯽ اﮔﺮ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻫﻮاﻫﺎی ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ و ﺗﻮﻫﻤﺎت و ﺗﺨﯿﻼت ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد، ﭼﻨﯿﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاغ دﯾﻦ اﮐﻤﻞ ﺑﺮود و دﯾﻦ اﮐﻤﻞ و ﺧﺎﺗﻢ، دﯾﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ.

ﭼﻬﺎرم. ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﺬﮐﺮ داده ﺷﺪ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﺪﯾﻦ، ﺑﺮ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ، ﻓﻬﻢ، ﺑﺎور و ﻋﺸﻖ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ. اﻧﺴﺎن در آﻏﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ کافی و ﻋﻘﻼﻧﯿﺘﯽ ﻣﺨﺘﺎر، آن را ﻓﻬﻤﯿﺪه و ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ و آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺣﻘّﺎﻧﯿﺖ و درﺳﺘﯽ آن واﻗﻒ ﺷﺪ، آن را ﺑﭙﺬﯾﺮد. ﻣﺎداﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮد ﻗﺎﻧﻊ ﻧﺸﺪه و دوﺑﺎره سؤاﻻت و ﭘﺮﺳﺸﻬﺎی زﯾﺎدی در ذﻫﻦ دارد، ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ادﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ، ﻣﻌﺮﻓﺖ و اﯾﻤﺎن دارد، ﭼﻮن اﯾﻤﺎن، ﻓﺮعِ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ درﺳﺖ اﺳﺖ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت ﺗﺪﯾﻦ، ﺗﻘﻠﯿﺪی از آﺑﺎء، اُﻣّﻬﺎت و اﮐﺎﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑﺎﯾﺪ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در اﺻﻞ دﯾﻦ و دﯾﻨﺪاری، ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺗﻘﻠﯿﺪ ﮐﺮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﻓﺮد ﺑﻪ ﻋﻠﻢ و ﯾﻘﯿﻦ (و ﺑﺎﻟﺘﺒﻊ اﯾﻤﺎن) دﺳﺖ ﯾﺎﺑﺪ و اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺎر و آزاداﻧﺪﯾﺸﺎﻧﻪ، روی ادﯾﺎن اﻟﻬﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺮده و ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﭙﺮدازد، ﺧﻮاﻫﺪ دﯾﺪ ﮐﻪ دﯾﻦ ﺧﺎﺗﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻨﺎﺻﺮی ﮐﻪ دارد ﺟﺎوداﻧﻪ ﺷﺪه، و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻣﺮوز، ﻓﺮدا و ﻓﺮداﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﻮﻗﻌﺎت و اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﺸﺮﯾﺖ، ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻗﺎﻧﻊﮐﻨﻨﺪه دﻫﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻓﺮد ﺑﺎ آزادی و اراده ﮐﺎﻣﻞِ ﻧﺸﺌﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺗﻔﮑﺮ، ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ دﯾﻦ ﺧﻮد را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ، سؤاﻟﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ در اﯾﻦ ﺳﯿﺮ ﺗﻔﮑﺮ ﺑﻪ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺘﯽ در اﯾﻦ دﯾﻦ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؟ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎﻧﺶ در ﻣﯿﺎن ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ ﺷﺒﻬﻪاش ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮔﺮدد، ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ در دﯾﻦ ﺟﺪﯾﺪی ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮده، ﺧﺼﻮﺻﯿﺘﯽ ﺑﺮﺗﺮ و ﺷﺎﺧﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺮ دﯾﻦ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺗﺮﺟﯿﺢ دارد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ادﯾﺎن، اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ را در ﻣﯿﺎن ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻣﺮ ﺑﺮاﯾﺶ روﺷﻦ ﮔﺮدد. اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻠﯿﻘﻪ در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﺒﺮﻫﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎوراﺋﯽ ﺑﻮدن دﯾﻦ و ﺗﺤﺖ اﻧﻘﯿﺎد ﺑﺸﺮ و ﻃﺒﯿﻌﺖ دﻧﯿﻮی ﻧﺒﻮدن، اﺻﻞ و ﻓﺮﻋﺶ را ﺑﺎﯾﺪ رﺳﻮﻻن اﻟﻬﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ و درﺳﺖ وﻏﻠﻂ آن، ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی آﻧﺎن ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﺪای ﻧﺎﮐﺮده اﻧﺴﺎن ﺧﻮدش را ﺟﺎی ﺧﺪا ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﺧﺪای زﻣﯿﻦ ﺑﺮای ﺧﻮد، دﯾﻦ و آﺋﯿﻦ درﺳﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺎی ﺑﺤﺜﺶ در ﯾﮏ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ در اﺻﻞ ﭘﺬﯾﺮش دﯾﻦ، آزادی ﻓﮑﺮ و اﻧﺘﺨﺎب آزاداﻧﻪ ﺿﺮوری اﺳﺖ، در اداﻣﻪ آن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺻﻮرت آزادی و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ. اﻣﺎ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ اﻧﺴﺎن آزاداﻧﻪ و ﺑﺎ درک ﮐﺎﻣﻞ، درﺳﺘﯽ و ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ را درک ﮐﺮد و ﺧﻼف آن را ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻏﻠﻂ ﺗﺸﺨﯿﺺ داد، (درﺳﺖ ﻣﺜﻞ آﻧﮑﻪ ﺑﺮای ﺻﺤﺖ ﯾﮏ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﮐﻨﺪ و اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل از ﺣﯿﺚ ﻣﺎده و ﺻﻮرت درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ اﯾﻦ اﺳﺘﺪﻻل درﺳﺖ، ﺻﺤﺖ آن ﻣﻄﻠﺐ ﻣﻮرد ﺑﺎور ﻗﺮار ﮔﯿﺮد)، ﻣﻌﻨﺎ ﻧﺪارد از آن ﻋﺪول ﮐﺮد و ﺑﺴﺮاغ ﻣﻄﻠﺒﯽ رﻓﺖ ﮐﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﻮدن آن ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ، ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل درﺳﺖ ﻧﺒﻮده ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ راه را درﺳﺖ ﻃﯽ ﻧﮑﺮده اﯾﻢ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﯾﻦ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﺳﺘﯽ در دﯾﻦ ﻗﺒﻞ ﯾﺎ اﮐﻤﻠّﯿﺖ دﯾﻦ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮض ﻫﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﺗﻤﯿﺖ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﻧﯿﺴﺖ، ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺎﺗﻤﯿﺖ دﯾﻦ اﺳﻼم را ﻧﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﯿﻢ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ دﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻠﯿﻘﻪ ای اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎک ﺑﻮده و راه را ﺑﺮای ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن ادﯾﺎن ﺗﻘﻠﺒﯽ، اﻧﺒﯿﺎی دروﻏﯿﻦ، رﻣﺎﻻن و دزدان ﻣﻌﺮﻓﺖ، ﻣﯽ ﮔﺸﺎﯾﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﺿﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ﺑﺮای دﯾﻦ رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﮐﻪ ﺟﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺳﺎده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

ﭘﻨﺠﻢ. ارﺗﺪاد. ﻣﺼﺪر ﺑﺎب اﻓﺘﻌﺎل از ﻣﺎده ردّ و ردّه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی رد ﺷﺪ، ﻋﺒﻮر ﮐﺮد، ﻗﺒﻮل ﻧﯿﻔﺘﺎد، ﻣﺮدود ﺷﺪ و ﭘﺲ داد، آﻣﺪه اﺳﺖ. در اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ و ﻓﻘﻬﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ: «اﮔﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺲ از ﺗﺸﺮف ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم، از آن ﺧﺎرج ﺷﻮد و ﻏﯿﺮ آن را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﯾﺎ ﻫﯿﭻ دﯾﻨﯽ را ﺑﺮﻧﮕﺰﯾﻨﺪ و ﻻدﯾﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ، ﻣﺮﺗﺪ اﺳﺖ.» ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻇﺎﻫﺮ آﯾﻪ ۲۱۷ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از دﯾﻨﯽ ﮐﻪ دارد ﻣﺮﺗﺪ ﮔﺸﺘﻪ، از آن ﺧﺎرج ﮔﺮدد و ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد، ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﯾﻌﻨﯽ ﭼﻪ دﯾﻦ دﯾﮕﺮی ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ ﭼﻪ ﻻدﯾﻦ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﻨﺪ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﭘﺲ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از دﯾﻦ ﺣﻘّﻪ و در ﻓﺮض ﻗﺮآن ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ آن اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺧﺎرج ﺷﻮد، ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه و اﯾﻦ ﻓﺮد اﮔﺮ در وﺿﻌﯿﺖ ارﺗﺪاد از دﻧﯿﺎ ﺑﺮود، در ﺻﻒ ﮐﺎﻓﺮان ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ.

ﺷﺸﻢ. ﻣﺮﺗﺪ را ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﺮده اﻧﺪ: ۱- ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮی ۲- ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠّﯽ. ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮی ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﻄﺮت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪه و واﻟﺪﯾﻨﺶ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮده اﻧﺪ، در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪه و ﭘﺲ از ﺑﺎﻟﻎ ﺷﺪن از روی ﻋﻠﻢ و اﺧﺘﯿﺎر دﯾﻦ دﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻻدﯾﻨﯽ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه اﺳﺖ. اﻣﺎ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻠّﯽ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺤﯿﻂ ﻏﯿﺮ اﺳﻼﻣﯽ، از واﻟﺪﯾﻨﯽ ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه و در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﯿﻂ ﺑﺰرگ ﺷﺪه اﻣﺎ ﭘﺲ از ﺑﻠﻮغ ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﮔﺮوﯾﺪه و ﺳﭙﺲ دوﺑﺎره از دﯾﻦ اﺳﻼم ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ (ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﭼﻪ ﻻدﯾﻨﯽ). ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺪاد در ﻫﺮ دو ﺟﻨﺲ – ﭼﻪ زن ﭼﻪ ﻣﺮد – ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد.

ﻫﻔﺘﻢ. از ﻧﻈﺮ ﻓﻘﻬﯽ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺪ زن ﺑﺎﺷﺪ، در ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از دو دﺳﺘﻪ ﮐﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی، ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺣﮑﻢ اﻋﺪام ﺑﺮای او اﻋﻤﺎل ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺰد ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻋﺎدل ﺟﺎﻣﻊاﻟﺸﺮاﯾﻂ، ارﺗﺪادش ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر وی ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺎ ﻣﺠﺪداً ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت او ﻣﻮرد ﻣﺪاﻗﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﺗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎزﮔﺸﺖ او ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد.
اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ دﯾﻦ دﯾﮕﺮ و ﯾﺎ ﻻدﯾﻨﯽ داﺷﺘﻪ، ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻋﺎدل ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﯾﻂ، ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺎ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﯽ در زدودن اﺷﮑﺎﻻت، ﺷﺒﻬﺎت و ذﻫﻨﯿﺘﻬﺎی وی ﮐﻮﺷﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎزﮔﺮدد. اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮد ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮی ﺑﺎﺷﺪ، ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼﻣﯽ زﻧﺪﮔﯽ ﮐﺮده و از ﻣﺰاﯾﺎ، وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﺟﻬﺎت ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﺳﻼم ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻦﮐﻪ از ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺟﻬﺎت، درﺳﺘﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ را ﻗﺒﻮل دارد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل از روی ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻋﻨﺎد آن را ﻣﺮدود و ﻧﺎدرﺳﺖ اﻋﻼم ﻣﯽدارد و در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺮای دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ اﺳﻼم ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪه، در اﯾﻦ ﺑﺎره آراء ﻓﻘﻬﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ. ﻧﻈﺮ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺗﺪ ﻓﻄﺮی ﻫﻢ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ، ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻟﯿﮑﻦ وﻗﺘﯽ ﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮدی ﻣﺮﺗﺪ اﺳﺖ، اﮔﺮ ازدواج ﮐﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺴﺮش ﻣﺘﻮﺟﻪ ارﺗﺪاد او ﺷﻮد، آن ﻋﻘﺪ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه و ﻫﺮ دو ﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺣﺮام ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﻮال او از ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﺶ ﺧﺎرج و ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد. اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﯿﻦ ﺧﻮد و ﺧﺪای ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ، ﺑﺎ ﻋﻘﺪی ﺟﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ازدواج ﻣﺠﺪدی ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و اﮔﺮ دوﺑﺎره ﮐﺴﺐ و ﮐﺎری را آﻏﺎز ﮐﻨﺪ، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻟﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮﺑﻪ، ﻫﯿﭻ ﮐﺲ ﺣﻖّ ﺗﻌﺮّض ﺑﻪ وی را ﻧﺪارد، اﻣﺎ اﮔﺮ ﺧﺪای ﻧﺎﮐﺮده ﻋﻨﺎد ورزﯾﺪه و روی ﻫﻤﺎن ﮐﻔﺮ و ﺟﺤﺪ ﺧﻮد اﺻﺮار ﮐﻨﺪ (ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻮق) ﺧﺪای ﺟﻬﺎن اﺟﺎزه داده ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﺷﺮع ﻓﻘﯿﻪ ﻋﺎدل ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺸﺮاﯾﻂ اﻋﺪام ﺷﻮد.

ﻫﺸﺘﻢ. ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻣﮕﺮ در دﯾﻦ آزادی ﻧﯿﺴﺖ؟ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺴﺎب ﭼﺮا ﻓﺮد ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ دﯾﻦ را ﺑﺎ زور ﺑﭙﺬﯾﺮد؟ اﺻﻼً ﭼﺮا در اﺳﻼم ﺑﺮای اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﻮارد اﺟﺎزه اﻋﺪام داده ﺷﺪه اﺳﺖ؟ ﺑﺮای روﺷﻦ ﺷﺪن ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺌﻮال ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ و ﺿﺮوری ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺪای ﺟﻬﺎن، ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و ﮐﺸﺘﻦ ﺑﻨﺎﺣﻖ ﯾﮏ آدم را ، ﻣﺴﺎوی ﺑﺎ ﮐﺸﺘﻦ ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و اﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﮐﯿﻔﺮ آن را آﺗﺶ اﺑﺪی ﺟﻬﻨﻢ ﻗﺮار داده اﺳﺖ، ﺑﺮای ﺧﻮدش و دﯾﻨﺶ ﻫﻢ ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ. اﮔﺮ ﻣﺎ ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﺣﺮﯾﻢ و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻠﯿﻢ، ﺑﺮای ﺧﺪای ﻋﺎﻟﻢ و دﯾﻨﺶ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺮﯾﻢ و ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﯾﻢ. ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و دﯾﻦ ﺧﺪا، از روی ﻋﻨﺎد، ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﮐﯿﻨﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﮐﻨﺪ و ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻞ ﻣﻮﺟﻪ و ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺮای اﯾﻦ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺧﺪا اﺟﺎزه دﻓﺎع داﺷﺘﻪ و از ﺧﻮد دﻓﺎع ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﭼﻮن ﺧﺪای ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎن را ﺑﺮای ﮐﻤﺎل ﺧﻠﻖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا دﺷﻤﻨﯽ ورزﯾﺪه و ﻋﻨﺎد از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ، ﭘﯿﺪا اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺧﻮدش را ﺑﺎ ﺧﺎﻟﻖ ﻋﺎﻟﻢ و ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻠﯽ ﺟﻬﺎن، ﻫﻤﺴﻮ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزد.

اﻧﺒﯿﺎء ﺟﺎﻧﺐ از ﺧﺪا رﺳﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ دﯾﻦ را از ﻗِﺒَﻞ او ﺑﺮای ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ارﻣﻐﺎن آورﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن، ﺧﻮد را ﺑﺎ آن ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺳﻌﺎدت ﺧﻮد را ﺑﺪﺳﺖ آوردﻧﺪ، و زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻻﻧﺶ اﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ و از ﺧﻮد اﻧﻌﻄﺎف ﻧﺸﺎن ﻧﺪادﻧﺪ، ﺑﻄﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ زﯾﺎﻧﺶ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ. اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻢ در اﯾﻦ ﺑﺎره اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ارﺗﺪاد ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺛﺒﺎت ﻧﯿﺴﺖ و دﯾﮕﺮان ﺣﻖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻫﺮﮐﺴﯽ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﻮرد ﺗﻬﻤﺖ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ. اﮔﺮ ﺑﺎ ﻓﺮدی روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﺷﮑﺎﻻت و اﯾﺮاداﺗﯽ داﺷﺖ و اﻫﻞ ﻣﻨﻄﻖ و اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻮد، داﻧﺸﻤﻨﺪان دﯾﻦ ﻣﻮﻇﻔﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﺎل اﻣﻨﯿﺖ و ﺑﺪون ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و دﻏﺪﻏﻪ، ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ او را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ، ﻣﻨﺎﻇﺮات ﻓﻨﯽ و ﻋﻠﻤﯽ، ﺷﺒﻬﺎﺗﺶ را ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺳﺎزﻧﺪ.

ﺻﺮف سؤال ﮐﺮدن ﯾﺎ ﺣﺘﯽ اﯾﺮاد ﺷﺒﻬﻪ و اﺷﮑﺎل، اﮔﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ و ﻣﻨﺎﻇﺮه ﯾﺎ ﺑﺮای ﺗﻔﻬﯿﻢ و ﺗﻔﻬﻢ ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ اﻣﺮی ﺣﺴﻦ و ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ درارﺗﺪاد ﻋﻨﺎد، ﮐﯿﻨﻪ ﺗﻮزی و ﻟﺠﺎﺟﺖ ﻣﻠﺤﻮظ اﺳﺖ.

اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺎﮐﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﺮدی ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻋﺪم اﻗﻨﺎع ﺷﺪن از ﺳﻮی ﻋﺎﻟﻤﺎن دﯾﻦ، ﺑﻪ ﺳﻮی دﯾﻦ دﯾﮕﺮی و ﯾﺎ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻞ دﯾﻦ ﮔﺮوﯾﺪه ﺷﻮد، ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺻﻮل ﻗﺮآﻧﯽ و ﻋﻘﻠﯽ و رواﺋﯽ اﯾﻦ ﻋﻠﻤﺎی دﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ.

ﺟﻮاب سؤال دوم
سؤال: اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺤﺎرب ﮐﯿﺴﺖ؟ اﯾﻦ سؤال ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاس ﺟﻮاﻣﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﯾﺮان ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ دﯾﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻬﻮرس اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاس اﺣﮑﺎم دﯾﻨﯽ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، ﻣﻮرد اﺑﺘﻼء اﺳﺖ و اﮔﺮ ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﻌﺮﯾﻒ آن از زواﯾﺎس ﻣﺨﺘﻠﻒ، روﺷﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﮕﺮدد، اﻣﮑﺎن ﺳﻮء ﺑﺮداﺷﺖ و ﺣﺘﯽ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده از آن وﺟﻮد دارد. از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺎر ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻓﻮق‌اﻟﻌﺎده‌ای اﺳﺖ، ﺑﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻋﻤﯿﻘﯽ ﻧﯿﺰ دارد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ، ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ، وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻣﯽ رﺳﻨﺪ و ﻓﻘﻬﺎی ﺑﺰرگ ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ، وﻗﺘﯽ در ﮐﺘﺎب ﺣﺪود ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﺤﺎرب ﻣﯽ رﺳﻨﺪ، اﺑﺘﺪا ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ را ذﮐﺮ، و ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺼﻬﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮐﯿﻔﺮ آن ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﻻزم ﻣﯽ داﻧﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻖ و روﺷﻦ در ﺿﻤﻦ ﺑﻨﺪﻫﺎی زﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺑﭙﺮدازم ﺑﻪ اﻣﯿﺪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد.

ﺑﻨﺪ اﻟﻒ: محاربه ، ﺣﺮاب و ﺣﺮاﺑﻪ، ﻣﺼﺪر ﺑﻮده و از ﺑﺎب ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺗﺐ، ﯾﮑﺎﺗﺐ، ﻣﮑﺎﺗﺒﮥً، ﮐﺘﺎﺑﺎً، و ﮐﺘﺎﺑﮥً که ثلاثی ﻣﺠﺮدِ ﮐﺎﺗَﺐ ، ﮐﺘﺐ، و ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﺣﺮاﺑﻪ، ﺣﺮب اﺳﺖ و اﮔﺮ از ﺑﺎب ﺗَﻌِﺐَ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺎرت ﮐﺮدن و ﺗُﻌِﺐَ ﺑﺼﻮرت ﻣﺠﻬﻮل، ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻏﺎرت ﺷﺪن ﻣﺎل اﺳﺖ ﺣَﺮَبَ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﻣﻘﺎﺗﻠﻪ، ﺟﻨﮕﯿﺪن و ﭘﯿﮑﺎر اﺳﺖ و ﺑﻪ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﮐﻪدر ﺣﺎل ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻣُﺤﺎرب و ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان در ﺣﺎل ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮐﺎﻓﺮان ﺣَﺮﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد.

ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻓﻘﻬﺎی ﻣﺎ ﮐﻪ ﻣﺤﺎرب را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده‌اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ روی ﻣﺮدم اﺳﻠﺤﻪ ﺑﮑﺸﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺗﺮﺳﺎﻧﺪه و ﻧﯿﺰ ﺑﻘﺘﻞ و ﻏﺎرت آﻧﺎن ﺑﭙﺮدازد، ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ ﮐﺮدن ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی اﺳﺖ، اﮔﺮﭼﻪ در ﻗﯿﻮدی ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﺧﺬ ﮐﺮده‌اﻧﺪ، ﻧﻮع ﻧﮕﺎﻫﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﺒﺎرﮐﻪ و رواﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎب ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﯽ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺧﻼل ﺑﻨﺪﻫﺎی آﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﺣﺮب، ﺑﻤﻌﻨﯽ ﺟﻨﮓ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﮕﯿﺪن ﺑﺎ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐَﺘَﺐ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﮐﺘﺎﺑﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮای ﮐﺴﯽ اﺳﺖ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ، ﺣﺮب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳِﻠﻢ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﻗﺮار دارد.

ب: ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺣﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ، واژه ای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎز و ﮐﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را ﻣﯽ ﻃﻠﺒﺪ؛ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺣﺮب (ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺟﻨﮓ) ﻧﯿﺮوی ﺟﻨﮕﯽ، ادوات ﺟﻨﮕﯽ و ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺿﺮوری اﺳﺖ، ﻟﯿﮑﻦ در ادﺑﯿﺎت ﻗﺮآن، ﮔﺎﻫﯽ ﺣﺮب در ﻣﻌﻨﺎیی ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻨﮓ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻋﻠﯽ اﻟﻈﺎﻫﺮ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ در ﻣﻌﻨﺎی ﺣﺮب، ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺼﺮف ﻓﺮﻣﻮده و داﻣﻨﻪ و داﯾﺮه آن را از ﺟﻨﮓ ﻣﺼﻄﻠﺢ ﻧﻈﺎﻣﯽ، ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده اﺳﺖ، ﻣﺜﻼً در آﯾﻪ ۱۰۷ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ، ﮐﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﺎﻧﻮن ﻓﮑﺮی، ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﺪ، در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪ رﺳﻮل ﺧﺪا(ص) از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) ﺷﻤﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﯾﺎ در آﯾﻪ ۲۷۹ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﮔﺮﻓﺘﻦ رﺑﺎ و ﺗﺮوﯾﺞ آن، ﻧﻮﻋﯽ ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﺣﺮب در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻨﮓ اﺳﺖ و درون ﺣﺮب اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻼح ﻋﺼﺮ و زﻣﺎن ﻣﺴﺘﺘﺮ، ﻟﯿﮑﻦ در ادﺑﯿﺎت وﻓﺮﻫﻨﮓ ﻗﺮآﻧﯽ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺟﻨﮓ و ﻣﺒﺎرزه ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻋﻠﯿﻪ اﺳﻼم و اﻣّﺖ آن، از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺣﺮب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رﻓﺘﻪ و ﻧﻮﻋﯽ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻣﺤﺴﻮب ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. اﮔﺮﭼﻪ آن ﺑﺎرِ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﮐﯿﻔﺮی ﮐﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ ﺳﻼح ﺑﺮای اﯾﺠﺎد ﻧﺎاﻣﻨﯽ و ﻓﺴﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺧﻮد دارد، ﺑﻘﯿﻪ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻫﺮ ﮐﺪام از آﻧﻬﺎ، روش و ﺷﯿﻮه ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ﮐﻪ در ﻓﻘﻪ، اﺧﻼق و دﺳﺘﻮرات اﻗﺘﺼﺎدی اﺳﻼم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ.

ج: ﻫﺪف ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎرب ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ

• ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع اﻋﺘﺮاض و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ، ﻧﻤﯽ ﺗﻮان اﺳﻢ ﻣﺤﺎرﺑﻪ را اﻃﻼق ﮐﺮد. در ﺿﻤﻦ، ﺣﺘﯽ ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺧﻮد ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎرﺑﻪ را اﻃﻼق ﮐﺮده و ﻋﻤﻞ آﻧﺎن را ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﺜﻼً ( رﺑﺎﺧﻮاران و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ) وﻟﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻣﺬﮐﻮر در آﯾﻪ ۳۳ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﮑﺮده اﺳﺖ (رﺳﻮل ﺧﺪا(ص) ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮر اﻟﻬﯽ، ﺑﺎ ﺑﺎﻧﯿﺎن آن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺑﺎ ﺧﻮاران، ﻣﺜﻞ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻋﻤﻞ ﻧﻨﻤﻮده اﺳﺖ). ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اوﻻً ﻫﺮ ﮐﺴﯽ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﺤﺎرب و ﻫﺮﮐﺎری را ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪ، ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻫﻤﻪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن دارای ﯾﮏ ﺣﮑﻢ و ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺴﺎوی ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻗﻀﺎت ﺻﺎدر ﮐﻨﻨﺪه ﺣﮑﻢ و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﻠﻢ ﻧﯿﺰ، ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﺮ ﺣﺮﻓﯽ در ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ و ﺑﺮای ﻫﺮ ﺷﺨﺼﯽ، ﺑﺎﯾﺪ روی ﺿﺎﺑﻄﻪ و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﺎص ﺣﻘﻮﻗﯽ اش ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد و دﺳﺘﻮر دادن و ﺣﺮف زدن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣِﻦ ﻋِﻨﺪی ، ﺧﻮد از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻦ ﺑﻮده و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺗﻌﺰﯾﺮ ﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮ از روی ﻋﻤﺪ و ﺗﻘﺼﯿﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﻖ، ﺳﻠﺐ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺳﻠﺐ ﺻﻼﺣﯿﺖ از ﻗﻀﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.

د: در ﺑﻨﺪ «ج» ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺳﻮال ﮐﻨﻨﺪه و ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﻨﺪه، ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﻪ ۳۳ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه آﻣﺪه و ﻓﻘﻬﺎی ﻋﻈﺎم، آن را در ﮐﺘﺎب اﻟﻘﻀﺎ وﺑﺎب ﺣﺪود ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده و اﺣﮑﺎم آن را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده‌اﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺑﻨﺪ می‌خواﻫﯿﻢ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ را ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎی ﺣﻘﻮق ﺟﺰاﺋﯽ ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﺳﺖ را ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﻢ ﺗﺎ روﺷﻦ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ در ﻟﺴﺎن ﻗﺮآن (آﯾﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ) ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ و ﻃﺒﻖ دﻻﻟﺖ اﯾﻦ آﯾﻪ، ﻣﺤﺎرب ﭼﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ. آن آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﮐﻪ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﺸﺮﯾﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ: «إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ _ إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ – ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﮐﻪ ﻣﺎﺋﺪه، آﯾﺎت ۳۳-۳۴» ﺗﺮﺟﻤﻪ: ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮐﯿﻔﺮ آﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا (ص) ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺮﺧﯿﺰﻧﺪ و در روی زﻣﯿﻦ ﺑﮑﻮﺷﻨﺪ ﻓﺴﺎد ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ دار آوﯾﺨﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ را ﺑﺎ ﭘﺎی ﭼﭗ و ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺑﻪ ﺧﻼف ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﻗﻄﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ ﺷﺪه و از ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﻮﻧﺪ و اﯾﻦ ذﻟﺖ و ﺧﻮاری، ﻋﺬاب دﻧﯿﻮی آﻧﻬﺎ اﺳﺖ و اﻣﺎ در آﺧﺮت، ﺑﺎز در دوزخ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﯽ ﺑﺲ ﺳﺨﺖ و ﺑﺰرگ ﻣﺒﺘﻼ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮده و از ﮐﺎرﺷﺎن ﻧﺎدم ﺷﻮﻧﺪ، ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﯿﺪ ﺧﺪای ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻋﺬاب ﻧﺨﻮاﻫﺪ داد.
دﻗﺖ در اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﻤﺎت ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه در آن و وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎ و ﻧﮑﺎت ادﺑﯽ، ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ در ﺣﺪ ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ: ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎم ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺮآﻣﺪه و اﯾﻦ ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ در اﯾﺠﺎد ﻓﺴﺎد در روی زﻣﯿﻦ ﺑﺮوز داده و ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﯿﻘﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﯿﺴﺖ، ﭘﺲ ﺟﻨﮓ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎ آﯾﺎت، ﻣﻈﺎﻫﺮ و دﺳﺘﻮرات ﺧﺪای ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ. اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﻨﮓ ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ و ﻋﺎم ﻧﺪارد، ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ، ﻋﻨﻮان ﺣﺮب ﺑﺎ ﺧﺪا اﻃﻼقﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ، ﺑﺼﻮرت ﯾﮑﺴﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮔﺮدد. ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﺎم، ﮐﻠﯽ و ﻣَﺠﺎزی ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻧﻮع ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺣﮑﺎم اﻟﻬﯽ و ﻫﺮ ﻧﻮع ﻇﻠﻢ، اﺳﺮاف و ﻋﺼﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻋﻄﻒ» و رﺳﻮﻟﻪ«، دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﺻﺪد ﺣﺬف، اﺑﻄﺎل و ﻧﺎﺑﻮدی اﺛﺮی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ وﻻﯾﺖ و اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﺪﺳﺖ آورده از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا، اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﺟﻨﮕﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺎر ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎاو را ﻣﺴﺘﺄﺻﻞ ﮐﺮده و اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎزﻧﺪ و ﯾﺎ ﮐﺎری ﮐﻪ دزدان راه و ﻗﻄّﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ، اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﻫﻢ رﯾﺨﺘﻪ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮐﻨﻨﺪ و زﻧﺪﮔﯽ را ﺑﺮای ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﺎاﻣﻦ ﺳﺎزﻧﺪ. ﺟﻤﻠﻪ ” و ﯾﺴﻌﻮن ﻓﯽ اﻻرض ﻓﺴﺎداً ” ﺑﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﻠﯿﻪ و ﺑﺼﻮرت ﺟﻤﻊ ﻣﻀﺎرع و ﻣﻘﯿﺪ ﺑﺎﮐﻠﻤﻪ ” ﻓﺴﺎداً ” ﮐﻪ ﻣﺼﺪر اﺳﺖ و در ﻣﻮﺿﻊ ﺣﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ، ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﮐﺴﺎﻧﯽ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﺧﺎص و ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ، ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ – رﯾﺰی وﯾﮋه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ آﻣﺪه اﻧﺪ و ﺑﺎ اﯾﺠﺎد آﺷﻮب، ﻓﺴﺎد ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﺴﺘﻦ راه ﻫﺎ، ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎزﻧﺪ. ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﮐﻔﺎر، ﻣﺜﻞ ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮده ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﯿﺮوز ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ.

ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺮاد از ﻣﺤﺎرﺑﻪ، ﺷﺮک، ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺮاد از آن، اﺧﻼل در اﻣﻨﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻋﻤﻮم اﺳﺖ و آن ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺮس ﻋﻤﻮﻣﯽ، دﻟﻬﺮه و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ و ﯾﺎ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﮐﺸﻮر ﭼﯿﺮه و ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮدد و اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮس و وﺣﺸﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺎ ﺗﻈﺎﻫﺮات و ﺣﻀﻮر ﺑﺪون اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺸﻨﺪه، اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ. ﭘﺲ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ اﻓﺮاد و ﯾﺎ ﮔﺮوه ﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻠﺤﻪ، ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻮف، وﺣﺸﺖ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻣﺮدم ﺷﺪه و اﻣﻨﯿﺖ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ، و از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻓﻘﯿﻬﺎن ﻣﺎ در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻼح را ﻗﯿﺪ ﮐﺮده اﻧﺪ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﯾﺎت اﻫﻞ ﺑﯿﺖ(ع) ﺑﻮده اﺳﺖ و رواﯾﺎت اﻫﻞ ﺑﯿﺖ(ع) ﺗﻔﺴﯿﺮ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ

ﮐﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه و ﺗﻮﺿﯿﺢ آن در ﺳﻄﻮر ﺑﺎﻻ آﻣﺪ.

ه: در اﯾﻦ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرات ﺑﻌﻀﯽ از ﻓﻘﻬﺎی ﺑﺰرگ ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ اﺷﺎره ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد ﺑﺎ ﮐﻤﺎل ﺗﺎﺳﻒ، اﻣﺮوز اﻓﺮادی ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺻﺒﯽ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ دﯾﻨﯽ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻂ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﻟﺰاﻣﯽ ﺑﺮای اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮ در ﺑﺎب اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ از ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ آﯾﺎت و

رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد، ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺤﻤﻞ ﮐﯿﻔﺮ ﺳﺨﺖ اﻟﻬﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺣﻀﻮر در دﺳﺘﮕﺎه ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺬاری و ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﻗﻀﺎﺋﯽ ﻣﺘﻌﺪد ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﭘﯿﺮوزی اﻧﻘﻼب ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ ام، ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﺴﺄﻟﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻠﻤﻮس درک ﻣﯽ ﮐﻨﻢ، ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺧﻄﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺪ، دﺳﺘﯽ ﻗﻄﻊ ﮔﺮدد، زﻧﯽ ﺑﺪون ﻣﺠﻮز، از ﺷﻮﻫﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺷﺮﻋﯿﺶ ﺟﺪا ﮔﺮدد و ﻣﺎل ﺣﻼﻟﯽ ﺑﻪ ﺣﺮام و ﯾﺎ ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد. ﻟﺬا ﮐﻤﺎاﯾﻨﮑﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮاﻻت ﻣﺘﻌﺪد دﯾﮕﺮ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده ام، ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺎﺻﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮاﻗﺐ آراء و ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺧﻮدﺷﺎن
ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﻮد را در ﻣﺤﻀﺮ ﺧﺪای ﻗﻬّﺎر ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ آراء ﻓﻘﯿﻬﺎن اﺳﻼم اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﻢ:

ﻗﺎﺿﯽ اﺑﻦ ﺑﺮّاج از اﻋﻼم ﻗﺮن ﭼﻬﺎر و ﭘﻨﺞ ﻫﺠﺮی، در ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮد اﻟﻤﻬﺬّب (: ﺟﻠﺪ ۲، ص۵۵۳) اﯾﻦ ﻃﻮر ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: اﮔﺮ ﮐﺴﯽ از اﻫﻞ رﯾﺒﻪ و اﺷﻘﯿﺎء ﺑﻮده و از اراذل و اوﺑﺎش و دارای ﻃﯿﻨﺖ ﺑﺪ و ﺳﻮء ﺳﺮﯾﺮه ﺑﺎﺷﺪ، ﺳﻼح ﺧﻮد را ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن دﻫﺪ، ﭼﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر را در ﺧﺸﮑﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﯾﺎ در درﯾﺎ، در ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در ﻏﯿﺮ ﺷﻬﺮ، در ﻣﺤﯿﻂ اﺳﻼم و دﻧﯿﺎی اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ در دﯾﺎر ﺷﺮک، ﺷﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ روز، ﻣﺤﺎرب اﺳﺖ.

ﺷﻬﯿﺪ اول ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺷﻤﺸﯿﺮ ﯾﺎ ﺳﻼح دﯾﮕﺮی را ﺑﻪ روی ﻣﺮدم ﺑﮑﺸﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ، ﭼﻪ در ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ درﯾﺎ، ﭼﻪ روز ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﺷﺐ، ﭼﻪ در آﺑﺎدی ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در ﺻﺤﺮا، زن ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻣﺮد، ﻗﻮی ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺿﻌﯿﻒ، ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ از اﻫﻞ رﯾﺒﻪ و اﺷﻘﯿﺎء ﺑﺎﺷﺪ.

ﺷﻬﯿﺪ ﺛﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻬﯿﺪ اول اﺳﺖ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ اﮔﺮ ﻃﺮف از آدﻣﻬﺎی ﺧﺒﯿﺚ و ﭘﻠﯿﺪ (اﻫﻞ رﯾﺒﻪ)ﺑﺎﺷﺪ، ﻗﺼﺪ ﺗﺮﺳﺎﻧﯿﺪن را ﺷﺮط ﻻزم ﻧﻤﯽ داﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ در ﻧﻈﺮ او ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼح ﺑﻪ روی ﻣﺮدم ﺑﮑﺸﺪ و آﻧﺎن را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ وﻟﻮ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺼﺪش اﺧﺎﻓﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﮑﻪ اﮔﺮ از اﻫﻞ رﯾﺒﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﺧﺎﻓﻪ ﺷﺮطﻧﯿﺴﺖ (ﺷﺮح ﻟﻤﻌﻪ: ج ۹، ص۲۹۰، ﺑﺎ ﺣﺎﺷﯿﻪ ﻣﺮﺣﻮم ﮐﻼﻧﺘﺮ).

اﺑﻦ ﺟُﻨﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ در ﺻﺪق ﻣﺤﺎرب و ﻣﺤﺎرﺑﻪ، ﻣﺮد ﺑﻮدن ﺷﺮط اﺳﺖ. اﺑﻦ ﺟﻨﯿﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺷﺮط ﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ را ﻣﯽ ﭘﺬﯾﺮد ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺷﺮط ﺻﺪق ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎرب، ﻣﺮد ﺑﻮدن اﺳﺖ (ﺷﺮح ﻟﻤﻌﻪ: ج۹، ص۲۹۰، ﺣﺎﺷﯿﻪ). ﻣﺤﻘﻖ اردﺑﯿﻠﯽ در ﮐﺘﺎب زﺑﺪه اﻟﺒﯿﺎن (ص۶۶۴) ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ: ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻼح ﺑﻪ روی ﻣﺮدم ﺑﮑﺸﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺘﻮﺣّﺶ ﺳﺎزد، ﭼﻪ در ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ درﯾﺎ، در آﺑﺎدی ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ آﺑﺎدی؛ و در ﺗﻮﺿﯿﺢ آن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺗﺄﮐﯿﺪ دارد ﮐﻪ ﻣﺮاد از ﺗﺸﻬﯿﺮ اﺳﻠﺤﻪ و ﮔﺸﻮدن ﺳﻼح ﺑﻪ روی ﻣﺮدم، ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﻼح ﺑﺮﮐﺸﯿﺪن و ﺗﺮﺳﺎﻧﺪﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺼﺎﺣﺐ اﻣﻮال ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ اﻣﻮاﻟﺸﺎن را واﮔﺬار ﻧﮑﻨﻨﺪ، ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ.

ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻮاﻫﺮ در ﮐﺘﺎب ﺟﻮاﻫﺮ اﻟﮑﻼم (ج۴۱، ص۵۶۴) ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ: ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﮑﺸﺪ و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدارد ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻫﺮﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ، ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ. ﺷﻬﯿﺪ اول ﻣﺠﺪدا در دروس ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ: ﻫﺮﮐﺲ ﺳﻼح ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﮑﺸﺪ ﺑﺮای اﯾﻨﮑﻪ آﻧﺎن را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ ﻣﺤﺎرب اﺳﺖ.

ﺳﺒﺰواری در ﻣﻬﺬب اﻻﺣﮑﺎم (ج۲۸، ص ۱۱۸) ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ: ﻣﺤﺎرب ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺧﻮد را ﺑﮑﺎر ﮔﯿﺮد ﺗﺎ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و روی زﻣﯿﻦ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﺘﺎر ﻣﺮدم، ﻏﺎرت اﻣﻮاﻟﺸﺎن و ﻫﺘﮏ ﺣﺮﻣﺖ و ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻮس، ﭼﻪ در ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در درﯾﺎ، ﻓﺴﺎد اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ.

اﺑﻦ ادرﯾﺲ ﺣﻠﯽ در ﺳﺮاﺋﺮ (ج۳، ص۵۰۵) ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ: اﺧﺘﻼﻓﯽﻣﯿﺎن ﻓﻘﻬﺎء وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ آﯾﻪ ۳۳ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه، ﺷﺎﻣﻞ ﻗﻄّﺎع اﻟﻄﺮﯾﻖ (دزدان راه) ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ، ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﻪ روی ﻣﺮدم ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ و ﻣﺮدم را ﻣﻮرد ارﻋﺎب، ﺗﻬﺪﯾﺪ و وﺣﺸﺖ ﻗﺮار دﻫﺪ، در ﻫﺮ ﺟﺎ و در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎرب ﺑﺮ آن ﺻﺪق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.

اﺑﻦ رﺷﺪ ﮐﻪ از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺰرگ دﻧﯿﺎی اﺳﻼم و ﻋﺮب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻓﻘﯿﻪ و ﻣﻔﺴﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ای ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ، در ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺪاﯾﮥ اﻟﻤﺠﺘﻬﺪ (ج۲، ص ۴۰۵)ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ:ﺣِﺮاﺑﻪ و ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﺸﯿﺪن ﺳﻼح ﺑﻪ روی ﻣﺮدم و ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻗﻄﻊ ﺳﺒﯿﻞ آﻧﺎن، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﺑﺎﺷﺪ. اﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن اﻫﻞ ﺳﻨّﺖ اﺳﺖ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﺎﻟﮏ، داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ، ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ در ﺧﺎرج ﺷﻬﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺮ آن ﺻﺪق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ.

اﯾﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ از آراء و ﻧﻈﺮات ﻓﻘﯿﻬﺎن ﺑﺰرگ از ﻓﺮﯾﻘﯿﻦ درﺑﺎره ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ و ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﯾﻦ اﻗﻮال و آراء، ﺑﺮوﺷﻨﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ﮐﻪ: اولاً در ﻣﺤﺎرﺑﻪ، اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺸﯿﺪن و ﯾﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﻤﻞ ﺳﻼح ﺑﻄﻮری ﮐﻪ ﻣﺮدم آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﻨﻨﺪ، ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﺳﺖ.ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻏﺮض از آن ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن، و اﯾﺠﺎد رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ در ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﯾﺪ اﺑﻮﺣﻨﯿﻔﻪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺻﺪق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ، ﮐﻪ ﺣﻤﻞ ﺳﻼح در داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻣﺮی ﻋﺎدی ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد و ﻧﻮﻋﺎً ﻣﻮﺟﺐ ارﻋﺎب و ﺗﺮس ﻣﺮدم ﻧﺸﻮد. ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﯿﺎن ﺷﻮدو درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺮاد از ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺻﺮفِ ﺣﻤﻞ ﺳﻼح ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺸﯿﺪن آن ﺑﺮ روی ﻣﺮدم اﺳﺖ.ﺛﺎﻟﺜﺎً اﯾﻦ ﺗﺠﺮﯾﺪ ﺳﻼح(اﺳﻠﺤﻪ ﮐﺸﯿﺪن) و اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای اﺧﺎﻓﻪ (ﺗﺮﺳﺎﻧﺪن) ﻣﺮدم، ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﯿﺖ اﻓﺴﺎد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺧﻼل ﻧﻈﻢ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻏﺎرت و ﻧﻬﺐ اﻣﻮال ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ اﯾﻦ ﺷﺮﻃﻬﺎ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ در آن ﻣﻮرد ﺻﺪق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ.راﺑﻌﺎً ﺑﺎﯾﺪ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ، ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺧﺪا آﻧﺠﺎ را ﻣﺤﺘﺮم داﻧﺴﺘﻪ و ورود ﺑﻪ آﻧﺠﺎ را ﺣﺮام و ﻣﻤﻨﻮع ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ.

و: رواﯾﺎت زﯾﺎدی از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ(ع) ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ در اﯾﻦ ﺑﺎره ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ. اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ، وﻟﯽ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻫﻤﺴﻮﺋﯽ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن آﯾﻪ ﮐﺮﯾﻤﻪ و رواﯾﺎت ﺑﺎب و آراء ﻓﻘﻬﺎ، ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﮐﻪ ﺑﺮای اﻫﻞ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ. از ﺑﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎراﺗﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ:

ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﮔﺮاﻧﺴﻨﮓ اﻟﻤﯿﺰان اﺳﺘﺎد ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ، در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ای، ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﺤﺚ رواﯾﯽ (ج۵، ص۳۵۸ اﻟﻤﯿﺰان) ﺣﺪﯾﺜﯽ را از اﺻﻮل ﮐﺎﻓﯽ از اﻣﺎم ﺻﺎدق(ع) در ﺷﺄن و ﺟﻬﺖ ﻧﺰول آﯾﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻗﺒﯿﻠﻪ ﺑﻨﯽ ﺿﺒّﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻀﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا(ص) رﺳﯿﺪﻧﺪ. ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا(ص) ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ ﻫﺮوﻗﺖ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪ، ﺷﻤﺎ را ﻫﻤﺮاه دﯾﮕﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺮاﯾﺎ (ﻟﺸﮑﺮی ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ در آن ﻧﺒﺎﺷﺪ) اﻋﺰام ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد. آﻧﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻫﺮﺟﺎ ﺑﯿﺮون از ﻣﺪﯾﻨﻪ ﮐﻪ ﺻﻼح اﺳﺖ، آﻧﺎن را ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ. در اﻃﺮاف ﻣﺪﯾﻨﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ای ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺘﺮﻫﺎی ﺻﺪﻗﻪ و زﮐﺎت را در آﻧﺠﺎ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﻋﺪّه ای از ﻧﯿﺮوﻫﺎی اﺳﻼم ﻣﺴﻮوﻟﯿﺖ ﺣﻔﺎﻇﺖ، ﻧﮕﻬﺪاری و ﭼﺮاﻧﺪن آﻧﺎن را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺘﻨﺪ، اﯾﻦ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ اﻋﺰام داﺷﺘﻨﺪ. آﻧﻬﺎ از ﺷﯿﺮ ﺷﺘﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻏﺬا، ﺗﻐﺬﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ. ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺷﺪ و ﻗﻮی ﮔﺸﺘﻨﺪ، ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از ﺷﺘﺮﺑﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه و ﻓﺮار ﮐﺮدﻧﺪ. رﺳﻮل ﺧﺪا(ص) ﭘﺲ از اﻃﻼع، ﻋﻠﯽ اﺑﻦ اﺑﯽ ﻃﺎﻟﺐ(ع) را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن ﺣﻀﺮت آﻧﺎن را در ﺻﺤﺮاﯾﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺮز ﯾﻤﻦ ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﮐﻪ ﺳﺮﮔﺮدان ﺷﺪه و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آﻧﺠﺎ ﺑﯿﺮون ﺑﺮوﻧﺪ. اﻣﺎم ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا آورد و در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ آﯾﻪ ۳۳ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه، ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺤﺎرﺑﺎن، از ﻃﺮف ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻧﺎزل ﮔﺸﺖ.

ﻫﻤﯿﻦ رواﯾﺖ را ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ ﺗﻔﺎوت، ﺷﯿﺦ ﻃﻮﺳﯽ در ﺗﻬﺬﯾﺐ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﺑﯽ ﺻﺎﻟﺢ از اﻣﺎم ﺻﺎدق(ع) ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ، ﮐﻤﺎاﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﻣﺤﺪﺛﺎن اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﻧﯿﺰ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺣﺪﯾﺜﺸﺎن آورده اﻧﺪ. آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ اﺿﺎﻓﺎﺗﯽ دارد ﮐﻪ در رواﯾﺎت رﺳﯿﺪه از اﻫﻞ ﺑﯿﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ رواﯾﺎت رﺳﯿﺪه از ﻣﻌﺼﻮﻣﯿﻦ، ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻨﻄﺒﻖ اﺳﺖ.

ﻣﺮﺣﻮم ﮐﻠﯿﻨﯽ ﻧﯿﺰ در ﮐﺎﻓﯽ ﺣﺪﯾﺜﯽ را از اﻣﺎم ﻫﺸﺘﻢ(ع) ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ از اﻣﺎم درﺑﺎره ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪ ﻣﺒﺎرﮐﻪ ۳۳ و ۳۴ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه، ﺳﺌﻮال ﮐﺮدﻧﺪ آن ﭼﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ و ﮐﺎری اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺤﺎرب آن را ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﻮد، ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﮐﯿﻔﺮﻫﺎ و ﻣﺠﺎزات ﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ؟ و اﻣﺎم(ع) در ﺟﻮاب او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: ﮐﺴﯽ ﮐﻪوارد ﻣﯿﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد، ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻣﯿﮑﻨﺪ و ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﺑﭙﺎ ﺳﺎزد، اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﺷﻮد و ﮐﺴﯽ را ﺑﻨﺎﺣﻖ ﺑﮑﺸﺪ او را ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ، اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻗﺘﻞ ﺑﻨﺎﺣﻖ ﮔﺮدد و ﻧﯿﺰ اﻣﻮال آﻧﺎن را ﻏﺎرت ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺒﺮد، دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﺶ ﺑﺮ ﺧﻼف ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد و اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺳﻼح ﺑﻪ روی ﻣﺮدم ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ و ﻣﺤﯿﻂ را ﻧﺎاﻣﻦ ﺳﺎزد و ﻣﻮﺟﺐ رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﻣﺮدم ﮔﺮدد و اﻣﻨﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎزد، وﻟﯽ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ و ﻏﺎرت ﻣﺮدم دﺳﺖ ﻧﺰﻧﺪ، از آن ﺷﻬﺮ ﺗﺒﻌﯿﺪ ﻣﯽ ﮔﺮدد.

ﻣﻄﺎﺑﻖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺷﺮﯾﻒ، ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺤﺎرب ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﮐﺎر و ﻧﻮع اﻋﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وی در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ و در ﺣﻘﯿﻘﺖ، ﻧﺤﻮه ﮐﯿﻔﺮ او را ﻧﻮع ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻣﺤﺎرب ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺷﮑﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ را در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻌﺘﺒﺮ، ﻣﺮﺣﻮم ﺷﯿﺦ ﺣﺮّ ﻋﺎﻣﻠﯽ در وﺳﺎﯾﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ در ﺟﻠﺪ ۲۸- ﺑﺎب ۱ و ۲ و ۳- اﺑﻮاب ﺣﺪ ﻣﺤﺎرب، ذﮐﺮ ﮐﺮده‌‌اﺳﺖ و اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﻌﻀﯽ از رواﯾﺎت ﺻﺤﯿﺤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ، اﻣﺎم ﻣﺨﯿّﺮ اﺳﺖ ﻫﺮ ﮐﺪام از اﯾﻦ اﻧﻮاع ﮐﯿﻔﺮﻫﺎ را درﺑﺎره ﻣﺤﺎرب اﻧﺠﺎم دﻫﺪ، ﻋﻠﯽ اﻟﻈﺎﻫﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻗﻮل ﻋﺎﻣﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﯾﻦ ﺣﮑﻢ را ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻘﯿﻪ ﮐﺮد ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺷﯿﺦ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻤﻊ ﮐﺮده اﺳﺖ، ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ رواﯾﺎت اﺧﺘﯿﺎر اﻣﺎم ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮ آﯾﻪ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد ﭼﺮا ﮐﻪ آﯾﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ اﺧﺘﻼف در اﻧﻮاع ﺣﺪود ﻣﺤﺎرب، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺴﺎد و اﻓﺴﺎد ﻓﯽ اﻻرض ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ واﺿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﺮدﯾﺪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﺘﻦ ﺑﺎ ﻗﻄﻊ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﯾﺎ ﻧﻔﯽ ﺑﻠﺪ و ﺗﺒﻌﯿﺪ، ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﻮر ﻣﺘﺒﺎﯾﻦ و ﻏﯿﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮازﻧﻪ و ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﯽ در ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد، ﺧﻮد ﻗﺮﯾﻨﻪ ﻋﻘﻠﯿﻪ ای اﺳﺖ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮﮐﺪام از آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﻧﻮع ﻣﺤﺎرﺑﻪ و اﻓﺴﺎدی ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺤﺎرب ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ. در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﺠﺎد ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺮای اﺧﺘﯿﺎر ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ و ﻧﮑﺘﻪ اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ و اﻓﺴﺎد، ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﯿﺴﺖ و دارای اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ و درﺟﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻮده و رﻫﺒﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻨﻮع ﻓﺴﺎدﻫﺎ و اﺧﺘﻼف ﻣﺮاﺗﺐ آﻧﻬﺎ، ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ را ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه و ﺷﺮاﯾﻂ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮای ﺗﮑﺮار اﯾﻦ ﻧﻮع ﮐﺎرﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﺳﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻼح راﻓﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﻨﻄﻖ، ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﺧﺎﻃﺮ ﺟﻤﻊ ﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻢ زﻣﯿﻨﻪ را ﺑﺮای ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺤﺎرب ﻣﻬﯿﺎ ﺳﺎزﻧﺪ. ﻟﺬا در رواﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪد آﻣﺪه اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﺤﺎرب ﻗﺒﻞ از دﺳﺘﮕﯿﺮی ﺗﻮﺑﻪ ﮐﻨﺪ، از ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺤﺎرﺑﻪ رﻫﺎﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ از آﯾﻪ ۳۴ ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد.

ﺟﻤﻊ ﺑﻨﺪی و ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی: ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ ﮐﻪ در ﺑﻨﺪﻫﺎی ﻓﻮق ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ زﯾﺮ ﺑﻄﻮر ﺣﺘﻢ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪ؛
ﯾﮏ: ﻣﺤﺎرب، ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﺣﺮاب، اﮔﺮﭼﻪ در اﺻﻄﻼح ﻓﻘﯿﻬﺎن ﻣﻌﻨﺎی ﻣﺼﻄﻠﺤﯽ ﺧﺎﺻﯽ دارد ﻟﯿﮑﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎی ﻟﻐﻮی ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه و در ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎی ﺟﻨﮓ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ.

دو: در ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﮔﺎﻫﯽ در رﺑﺎﺧﻮاری و ﮔﺎﻫﯽ در اﯾﺠﺎد ﻣﺮﮐﺰﯾﺖ ﺿﺪ اﺳﻼم، ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ (رک. ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار) اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ اﮔﺮﭼﻪ ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ در اﺻﻄﻼح ﻗﺮآن اﺳﺖ وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻓﻘﻬﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﻣﺮﺗﮑﺐ آﻧﻬﺎ، ﮐﯿﻔﺮ ﻣﺤﺎرﺑﻪ را ﻧﺪارد.

ﺳﻪ: ﻣﺤﺎرﺑﻪ و ﻣﺤﺎرب ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺧﺺّ آن اﺳﺖ و اﯾﻦ ﻧﻮع ﻣﺤﺎرﺑﻪ، دارای ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ اﺳﺖ ۱- ﺷﺨﺺ از اﺳﻠﺤﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ ۲- اﺳﺘﻔﺎده از اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮای ارﻋﺎب ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ ۳- اﯾﻦ ارﻋﺎب ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﯾﺠﺎد ﻓﺴﺎد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ۴- در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﺮف از اﻫﻞ رﯾﺒﻪ و ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺧﺒﺎﺛﺖ، ﺧﺒﺚ ﺳﺮﯾﺮه و ﺷﺮارت ﺑﺎﺷﺪ، ﺷﺐ ﯾﺎ روز اﮔﺮ ﺑﻄﻮر ﻣﺴﻠّﺢ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮد و ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﮔﺮدد، ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻫﻤﯿﻨﮑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ در ﻣﻸ ﻋﺎم ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ اﺳﺖ ۵- ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﻠﺤﻪ ﺑﺮای ﺗﻤﺮﯾﻦ و اﻣﺜﺎل ذﻟﮏ ﻧﺒﺎﺷﺪ ۶- از ﺑﺎب ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺣﮑﻢ و ﻣﻮﺿﻮع، ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﺤﺎرب ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺧﻮد ﺷﺄﻧﯿﺖ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ و اﻓﺴﺎد ﻓﯽ اﻻرض را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ و ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻼح ﺑﺮده و ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻢ ﺑﮑﻨﻨﺪ وﻟﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻧﯿﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﺮدم اﯾﺠﺎد رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد در زﻣﯿﻦ ﮔﺮدﻧﺪ، از اﻣﺜﺎل ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﻧﯿﺴﺖ ۷- و ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰه ﻣﺤﺎرﺑﺎن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺧﺪا، رﺳﻮﻟﺶ، اﻓﺴﺎد ﻓﯽ اﻻرض و اﯾﺠﺎد ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﺑﻄﻮر ﻋﻠﻨﯽ ﺗﺼﺎﺣﺐ ﮐﺮده و ﻏﺎرت ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮدم از ﺗﺮس ﺟﺎن و ﻧﺎﻣﻮﺳﺸﺎن، دﺳﺖ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺸﻮﯾﻨﺪ. ﭘﺲ در ﻣﻮرد دﺳﺖ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺳﻼح اﮔﺮ ﺑﺮای ﺗﻤﺮﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای اﺧﺎﻓﻪ ﺷﺨﺺ ﺧﺎﺻﯽ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد، ﺑﻄﻮری ﮐﻪ از وی ﺣﺴﺎب ﺑﺒﺮﻧﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺘﻞ، ﻏﺎرت اﻣﻮال، ﺗﺠﺎوز ﺑﻨﻔﻮس و اﻋﺮاض داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﻣﺤﺎرب ﺻﺪق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ.