جرس- مهدی تاجیک: شورای حقوق بشر سازمان ملل بیست و پنجمین دوره خود را در روزهای آفتابی و گرم ژنو پشت سر گذاشت و سالن برگزاری نشست هم شاهد بحث‌هایی داغ درباره حقوق بشر بود.
مانند نشستهای گذشته پرونده ایران یکی از موضوع‌های اصلی نشست بود و احمد شهید گزارشگر ویژه امور ایران اطلاعاتی تازه از آخرین موارد نقض حقوق بشر ارایه داد. گزارش او واکنش مقام‌های ایران را به همراه داشت که گرچه به نسبت دفعات پیش تا حدی از لحن پرخاشجویانه خود کاسته بودند ولی واکنش مثبتی هم نشان ندادند.
احمد شهید این بار به طور مشخص بر ساختار قوه قضاییه به عنوان یکی از موانع پیشبرد حقوق بشر تمرکز کرده بود که این مساله هم با موضع گیری متفاوتی در میان کشورهای عضو شورا همراه بود. کشورهای حامی ایران این حق را به جمهوری اسلامی می‌دانند که نظم را درون مرزهای سرزمینی‌اش آن طور که می‌خواهد اعمال کند ولی کشورهای غربی نگران رویکرد ایران در بی‌اعتنایی به تعهدات بین المللی در زمینه حقوق بشر بودند.
در جریان نشست علاوه بر دولت‌های عضو شورا برخی تشکلهای غیر دولتی هم حق دارند که مواضع خود را در قبال گزارش اعلام کند. سازمان غیردولتی سودویند که یک سازمان اتریشی است نیز در این نشست از فرصت بیان نظرات در قبال گزارش شهید بهره‌مند بود. حسن نایب هاشم که به نمایندگی از سوی تشکل سودویند در این نشست شرکت کرده بود در سخنان خود با استناد به حمله‌های شخصی مقام‌های ایرانی علیه گزارشگر ویژه سازمان ملل گفت که هنوز تغییر واقعی در ایران اتفاده نیفتاده است. با او درباره وضع کنونی پرونده ایران در شورای حقوق بشر سازمان ملل و مقایسه گزارش اخیر احمد شهید با گزارشهای قبلی وی گفتگو کردیم.
متن کامل گفتگو را بخوانید:
آقای نایب هاشم! شما در جریان نشستهای شورای حقوق بشر سازمان ملل حضور داشته‌اید و فعالیت‌های آقای دکتر شهید را به طور مستمر دنبال کرده‌اید. به نظرتان گزارش اخیر او با گزارشهای قبلی چه تفاوتی دارد؟
گزارشهای احمد شهید مرحله به مرحله دقیق‌تر می‌شود. ایشان به تدریج به اطلاعات تازه تری دست می‌یابد و گزارشهای خود را بر مبنای آن به روز می‌کند. رویه آقای شهید این است که در هر گزارش موارد معینی را در نظر می‌گیرد و برای مثال در آخرین گزارش به موضوع ساختار حقوقی جمهوری اسلامی تمرکز کرده بود.
در این گزارش به منشور حقوق شهروندی به عنوان یک گام مورد اعتنا و رو به جلو از سوی جمهوری اسلامی اشاره شده است. آیا می‌توان بر این مبنا نتیجه گرفت که لحن آقای احمد شهید نسبت به گزارشهای قبلی نرم‌تر شده است؟
لحن دکتر شهید در تمام گزارش‌ها یکی بوده است. او مجبور است بر مبنای داده‌ها اقدام کند و نمی‌تواند حالت عاطفی خاصی را همراه آن کند. گزارش او باید عینی و دور از سیاست و غیرجانبدارانه باشد. مساله این است که علیرغم وعده‌های دولت هنوز در حوزه حقوق بشر تغییرات مثبت چندانی دیده نشده و در بعضی زوایا مانند اجرای احکام اعدام موارد منفی زیادی را داریم و تفاوت معناداری میان دوره دولت آقای روحانی با دوره قبل از حیث رعایت حقوق بشر دیده نمی‌شود.
شما در صحبت‌هایتان در نشست شورای حقوق بشر هم باتوجه به حملات شخصی علیه گزارشگر ویژه و دبیرکل سازمان ملل نتیجه گرفتید که تغییر واقعی در ایران اتفاق نیفتاده است. آیا فکر نمی‌کنید بخشی از مشکلات حقوق بشری ناشی از تعارض و اختلاف قوا در ایران باشد؟
قطعا چنین است و چه بسا که افزایش اعدام‌ها یک نوع انتقام گیری و گوشه دیوار گذاشتن آقای روحانی هم باشد اما حداقل توقع از آقای روحانی این است که برای عملی کردن ایده‌هایش به ویژه انچه در منشور حقوق شهروندی آمده است با سایر قوا گفتگوهای موثر انجام دهد و به آن‌ها درباره اقدام‌های ناقض حقوق بشر هشدار دهد. گرچه قوا مستقل از یکدیگر هستند ولی تفسیر قوه قضاییه از استقلال این است که هر چه به نظر خودش می‌رسد انجام می‌دهد. این رویه‌ای معمول در جهان نیست. رویه معمول این است که دولت‌ها سعی کنند تعهدات بین المللی خود را بدون خدشه به استقلال قوا عملی کنند. دولت آقای روحانی در حوزه حقوق بشر نتوانسته است این کار را بکند. هر چند بر خلاف سالهای گذشته که‌آقای محمد جواد لاریجانی دبیر حقوق بشر قوه قضاییه به نشست ژنو می‌آمد و اظهارات تندی علیه گزارشگر ویژه می‌آمد امسال ایشان حضور نداشتند و این موضوعی است که می‌توان به فال نیک گرفت.
آیا دیدار خانم اشتون با برخی فعالان زن از جمله گوهر عشقی و نرگس محمدی در تهران و دیدار هیات اروپایی با نسرین ستوده و جعفر پناهی به نظر شما شروع یک نوع گفتگوی غیررسمی میان ایران و غرب در زمینه حقوق بشر نیست؟
چنین گفتگوهایی جای امیدواری دارد و باید از آن استقبال کرد. ما هم در موضع گیری که در آیتم ۴ شورای حقوق بشر داشتیم روی این مساله صحبت کردیم. سالهای گذشته به دلیل فضای متفاوتی که وجود داشت مجبور بودیم مسایل دیگری را مطرح کنیم و با توجه به ادبیات غیر متعارفی که آقای لاریجانی داشت به شورای حقوق بشر توضیح می‌دادیم که آقای لاریجانی نماینده فرهنگی ایرانی‌ها نیست. امسال علاوه بر اینکه درباره خانم گوهر عشقی و نرگس محمدی مطالبی را با احمد شهید در میان گذاشتیم بر این موضوع هم تاکید کردیم که جامعه جهانی نباید فقط خود را معطوف به موضوع هسته‌ای در ایران کند و حقوق بشر را نیز باید در کانون نگرانی و بحث‌ها با جمهوری اسلامی نگه دارد.
آیا به نظر شما حمله‌های تند حکومت علیه احمد شهید و گزارشهای او نشانه آن نیست که این گزارش‌ها تاثیری عملی در وضع حقوق بشر در ایران ندارد؟
برخورد عصبی حکومت ایران با گزارشهای احمد شهید نشانه ضعف است نه نشانه قدرت. همین واکنش‌ها هم نشان می‌دهد که آن‌ها گزارش را با دقت مطالعه می‌کنند. ضمن اینکه واکنش حکومت صرفا به واکنش‌های عصبی محدود نیست. مثلا آقای جواد لاریجانی به تازگی گفته است که ما با گزارشگری مخالف نیستیم بلکه با گزارشگری ویژه مخالفیم. ایران همچنین از تمایل خود به همکاری با سازمان ملل گفته و واقعیت این است که حدی از این همکاری را هم داشته‌اند. پاسخ به سوالهای کمیسیون حقوق اجتماعی اقتصادی فرهنگی سازمان ملل بعد از ۱۸ سال و پاسخ به سوالهای کمیته حقوق بشر در ارتباط با حقوق مدنی و سیاسی٬ بخشی از این همکاری هاست و نشان می‌دهد که بهرحال تغییراتی در حال انجام است و این هم از پیامدهای مثبت انتخاب گزارشگر ویژه است.
با توجه به این موارد آیا به نظرتان ماموریت آقای شهید تمدید می‌شود؟
جو شورای حقوق بشر نسبت به سال گذشته قدری در جهت منفی تغییر کرده است و کشورهایی مثل عربستان و روسیه و چین که قطعا رای منفی به تمدید دوره احمد شهید خواهند داد سال گذشته عضو این شورا نبودند. کشورهایی مثل ویتنام و ونزوئلا در شورای حقوق بشر آمده‌اند که ممکن است آن‌ها هم رای منفی بدهند و ممکن است رای منفی نسبت به دوره گذشته به دلیل این تغییرات بیشتر شود. با این حال آرای منفی در حدی نیست که با آرای مثبت مقابله کند و بنابراین به نظر من ماموریت احمد شهید تمدید خواهد شد.
حسن نایب هاشم
