اظهارات عباس امیرانتظام سخنگوی دولت موقت پیرامون نحوه تاسیس مجلس خبرگان قانون اساسی به بحث‌هایی در این رابطه دامن زده است. امیرانتظام در مصاحبه اخیرش با جرس گفته بود که وی طرح انحلال مجلس خبرگان را تهیه کرده بوده و دولت موقت با اکثریت مطلق آرا آن را تصویب کرد ولی آقای خمینی آن ر ا وتو و مانع انجام آن شد.
سخنان او واکنش هایی را به همراه داشت. جرس برای روشن‌تر شدن ابعاد این موضوع ابتدا تلاش کرد دوباره موضع آقای امیرانتظام را جویا شود اما وی به دلیل وخامت اوضاع جسمانی قادر به پاسخگویی نبود. در نتیجه به سراغ «عبدالکریم لاهیجی» حقوقدان و از تدوین کنندگان طرح اولیه قانون اساسی جمهوری اسلامی رفتیم و نظر او را درباره این موضوع جویا شدیم. متن کامل گفتگو را بخوانید:
دکتر لاهیجی! طرح اولیه قانون اساسی به چه شیوه‌ای تهیه شد؟
زمانیکه نخستین طرح قانون اساسی به درخواست شورای انقلاب توسط چهار حقوقدان ناصر کاتوزیان، محمد جعفر لنگرودی، حسن حبیبی و من تهیه شد و در آخرین روزی که آیت الله خمینی در تهران بود این طرح را به او دادیم. این طرح از طریق دفتر آیت الله خمینی به شورای انقلاب رفت و در این شورا به بحث گذاشته شد. در این شورا دو نظر وجود داشت: عده ای از جمله مهندس بازرگان نظرشان بر این بود که برای اجرای حکمی که آیت الله خمینی به بارزگان داده باید انتخابات مجلس موسسان برگزار شود. اما عده ای دیگر از روحانیون شورای نگهبان از جمله آقایان هاشمی رفسنجانی و بهشتی می گفتند هر چه زودتر در کنار رفراندم ۱۲ فروردین٬ طرح قانون اساسی به رای گذاشته شود که بر سر همین موضوع به توافق نرسیدند.
این اختلاف نظر چگونه برطرف شد؟
آیت الله طالقانی وساطت می کنند مبنی بر اینکه نه مجلس موسسان خیلی وسیع و نه اینکه مجلس برگزار نشود. یک رفراندم برگزار شود و از آنجا فکر مجلس محدود پیش می آید. وقتی این موضوع را با آیت الله خمینی در میان می گذارند و ایشان هم این نظر را تایید می کنند تا یک مجلس محدود ۷۵ نفره انتخابات کنند که در عمل ۷۳ نفر می شود و به این صورت انتخابات مجلس برگزار و نهایتا تشکیل می شود.
سه روز بعد از اینکه آیت الله خمینی به ایران آمدند طی حکمی ضمن انتصاب آقای مهندس بازرگان به نخست وزیری٬ دولت موقت ایشان را مامور تشکیل مجلس موسسان می کنند. چه شد که مجلس موسسان تشکیل نشد؟
درواقع آیت الله خمینی تصمیم گرفت برخلاف این حکم به جای مجلس موسسان یک انتخابات محدود برگزار کند، مجلسی که مطابق مصوبه شورای انقلاب «مجلس بررسی طرح نهایی قانون اساسی» نام گرفت.
علت چه بود؟
علت آن این بود که از انتخابات آزاد می ترسیدند و می دانستند «حزب جمهوری اسلامی» که یکی، دو هفته بعد از انقلاب تاسیس شده بود رای نمی آورد. هاشمی رفسنجانی خطاب به بازرگان می گوید اگر انتخابات مجلس موسسان را برگزار کنید فکر نکنید که شما و اکثریت شما رای می آورید بلکه آخوندهای مرتجع به مجلس راه پیدا می کنند و آن را اشغال می کنند.
مدت کار این مجلس بررسی طرح نهایی قانون اساسی چقدر بود؟
باید به دو نکته توجه داشت، نخست اینکه شورای انقلاب طرح اولیه را با تغییراتی که در آن داد تصویب کرد، تغییرات هم تغییرات جزئی بود یعنی ساختار آن طرح تغییر نکرد و اساسا نهادی به نام ولایت فقیه در آن طرح نبود. بنابراین شورای انقلاب منصوب آیت الله خمینی آن طرح را تصویب کرد.
دوم اینکه در تصویب نامه ای که شورای انقلاب صادر کرد و اجازه تشکیل مجلس بررسی را داد٬ آمده بود که ظرف یک ماه این مجلس باید این طرح را مورد بررسی نهایی قرار دهد و بعد از تصمیم٬ مجلس قانون اساسی را به رفراندوم بگذارد. پس مدت کار «مجلس بررسی طرح نهایی قانون اساسی» یک ماه بود و طرح به مجلسی رفت که ۷۳ تن بیشتر اعضای آن نبودند و دو سوم آن هم از روحانیون بودند.
چگونه مجلس «بررسی طرح نهایی قانون اساسی» به مجلس «خبرگان» تغییر نام داد؟
در پیامی که آیت الله خمینی به این مجلس می دهد و توسط هاشمی رفسنجانی قرائت می شود٬ خطاب به روحانیون عضو مجلس می گوید «شما خبره هستید و و شما باید قانون اساسی تصویب کنید که منطبق با موازین اسلام باشد.» در واقع از آنجا عنوان مجلس «بررسی طرح نهایی قانون اساسی» در عمل و گفتار به مجلس «خبرگان» تبدیل می شود. بدین معنا که نمایندگان دیگری که انتخاب و در آن مجلس هستند صلاحیت بررسی ندارند. یک عده از نمایندگان غیر روحانی را هم که انتخاب شدند در واقع آیت الله خمینی از آنها با این پیام سلب صلاحیت می کند. بدین ترتیب مجلس از فلسفه اصلی و دستور کاری که شورای انقلاب برای آن تعیین کرده بود به دور می افتد و طرح دیگری را آماده می کند و قانون اساسی فعلی از کارخانه این مجلس بعد از چند ماه بیرون می آید.
آقای دکتر لاهیجی! حالا برگردیم سر موضوع طرح انحلال مجلس خبرگان که آقای امیرانتظام به خاطر آن حکم زندان گرفتند. لطفا در خصوص نحوه تهیه این طرح و تاریخ آن توضیح دهید؟
مجموعه مذاکرات این مجلس در دو جلد در یکی، دو سال اول انقلاب توسط چاپخانه مجلس چاپ شده و عنوان این دو جلد «صورت مذاکرات مجلس بررسی طرح نهایی قانون اساسی» است. بنابراین صرف نظر از اینکه در گفته و نوشته‌ها به مرور نام این مجلس تبدیل به مجلس خبرگان شده اما اصلا مجلسی به نام مجلس خبرگان عنوان قانونی نداشته و هرگز پیدا نکرده است. همانطور که گفتم٬ شورای انقلاب مدت کار این مجلس بررسی طرح نهایی قانون اساسی را یک ماه تعیین کرده بود یعنی باید تا ۲۸ شهریور سال ۵۸ کار را تمام می کرد که چنین اتفاقی نیفتاد. به خاطر همین از نزدیکان مهندس بازرگان از جمله آقای فتح الله بنی صدر که حقوقدان و عضو نهضت آزادی بودند از طریق آقای عباس امیرانتظام با دولت تماس گرفتند و گفتند مجلس در این مدت کار را به انجام نرسانده و بنابراین «منحل» است. به عبارت دیگر صلاحیت مجلس برای یک ماه بوده و بعد از آن یک ماه خود به خود «منحل» است. بعد این طرح را تنظیم کردند و به دولت دادند و باید طرح را به رفراندم می گذاشتند، در همان چارچوبی که آیت الله خمینی در روز اول دستور داده بود و شورای انقلاب هم آن را تصویب کرده بود. این طرحی که دولت تصویب کرد و بازرگان هم تایید کرد در هیات دولت با اکثریت بزرگی از وزرا تصویب شد و هیچ کس هم مخالفت نکرد. از این موضوع اطلاع دقیق دارم زیرا آقای حسن حبیبی یک نفر از آن چهار حقوقدان در آن موقع در دولت بود (بعد از وفات شادروان طالقانی در اواخر ماه شهریور٬ حسن حبیبی وزیر علوم شد) برای من تعریف کرد «بعد از اینکه به آن طرح در هیات دولت رای مثبت داده شد که البته چند نفر از جمله آقایان یزدی، میناچی، صباغیان رای ممتنع می دهند توجه داشته باشید هیچ کس رای مخالف نمی دهد.» بعد از آن مهندس بازرگان می گوید باید این مصوبه هیات دولت را به آقا (آیت الله خمینی) بدهیم تا ببینیم ایشان چه دستوری می دهند. حبیبی تعریف می کرد «وقتی رفتیم قم به محض اینکه بازرگان صحبتش را شروع کرد خمینی با تعرض گفت یعنی مجلسی که من افتتاح کردم شما می خواهید ببندید» و به این صورت مجلس به همان صورت به کارش ادامه می دهد. یعنی آیت الله خمینی مصوبه شورای انقلاب را که خود تعیین کرده بود زیر پا می گذارد و به مجلس می گوید به کار خود ادامه دهید و مجلس هم به کار خود ادامه می دهد و قانون اساسی کنونی را به تصویب می رساند.
